| ردیف | الف | ب | ج | د | ردیف | الف | ب | ج | د | ردیف | الف | ب | ج | د |
| ۱ | * | ۲۱ | * | ۴۱ | * | |||||||||
| ۲ | * | ۲۲ | * | ۴۲ | * | |||||||||
| ۳ | * | ۲۳ | * | ۴۳ | * | |||||||||
| ۴ | * | ۲۴ | * | ۴۴ | * | |||||||||
| ۵ | * | ۲۵ | * | ۴۵ | * | |||||||||
| ۶ | * | ۲۶ | * | ۴۶ | * | |||||||||
| ۷ | * | ۲۷ | * | ۴۷ | * | |||||||||
| ۸ | * | ۲۸ | * | ۴۸ | * | |||||||||
| ۹ | * | ۲۹ | * | ۴۹ | * | |||||||||
| ۱۰ | * | ۳۰ | * | ۵۰ | * | |||||||||
| ۱۱ | * | ۳۱ | * | ۵۱ | * | |||||||||
| ۱۲ | * | ۳۲ | * | ۵۲ | * | |||||||||
| ۱۳ | * | ۳۳ | * | ۵۳ | * | |||||||||
| ۱۴ | * | ۳۴ | * | ۵۴ | * | |||||||||
| ۱۵ | * | ۳۵ | * | ۵۵ | * | |||||||||
| ۱۶ | * | ۳۶ | * | ۵۶ | * | |||||||||
| ۱۷ | * | ۳۷ | * | ۵۷ | * | |||||||||
| ۱۸ | * | ۳۸ | * | ۵۸ | * | |||||||||
| ۱۹ | * | ۳۹ | * | ۵۹ | * | |||||||||
| ۲۰ | * | ۴۰ | * | ۶۰ | * |
عنوان کتاب : سرای گذر دنیا از منظر امام علی (ع)
فهرست :
- مقدمه
- پيشگفتار
- فصل اول : حقيقت دنيا
- فصل دوم : ستايش و مدح دنيا
- فصل سوم : نكوهش و مذمت دنيا
- فصل چهارم : دنيا پرستي و دنيا گرايي (حب دنيا)
- فصل پنجم : راههاي مقابله با دنيازدگي
- فصل ششم : رابطه دنيا و آخرت
- فصل هفتم : چگونگي برخورد انسان با دنيا
- فصل هشتم : دنيا و پيشوايان دين
- فصل نهم : هدف نهايي زندگي
- فصل دهم : همراه با برنامهسازان بررسي راهكارهاي عملي دوري از دنياگرايي
- سخن پاياني
- فهرست منابع و مآخذ
- کتابنامه
تحكيم ريشه هاي اعتقادي فرزندان در ماه مبارك رمضان
آموزش و محكم كردن ريشه هاي اعتقادي فرزندان
عمل به آداب رمضان و دوري از مبطلات روزه به نحو شگفت آوري در تأمين بهداشت رواني و آرامش ما مؤثر است. علاوه بر اين از آداب رمضان مي توان به بهترين نحو درتربيت فرزنداني شاداب و شايسته بهره جست. رمضان به دليل شرايط و اوضاع خاص حاكم برآن، بيشترين زمينه را براي ما فراهم مي آورد تا مسائل مذهبي را به كودكانمان آموزش دهيم. وظيفه ما به عنوان والدين خوب آن است كه مستقل بودن را به فرزندانمان بياموزيم. استقلال به همراه انديشه صحيح و اصولي ، كودك را به تدريج در بزرگسالي قابل اعتماد خواهد ساخت. درگيريهاي زندگي روزمره اين امكان را از ما مي گيرد كه هميشه و در همه جا مراقب فرزندانمان باشيم و بطور كلي چنين روشي در پرورش كودكان و نوجوانان صحيح نيست. به هرحال آن زمان فرا مي رسد كه كودك قدم از درگاه خانه بيرون نهد و با دشواريهاي زندگي آشنا شود. اولين برخورد با انديشه ها و تربيت ها متفاوت است و اين روند همچنان تا سن كهولت ادامه مي يابد . اگر فرزند ما توان تفكيك خوب را از بد نداشته باشد و نتواند با ادراكي عميق و دروني، با ارزشهايي كه در وجودش تثبيت كرده ايم درست را از غلط تشخيص دهد، وظيفه خود را به عنوان والد به خوبي انجام نداده ايم. آموزش مسائل مذهبي و محكم كردن ريشه هاي اعتقادي فرزندان از همان اوان كودكي، حلال بسياري از تنشها و كشمكشهاي آتي خواهد بود. چرا كه كودك يا نوجوان به جاي سردرگمي و مبهوت ماندن در برابر خويشتن و جامعه، يك نسخه تربيتي صحيح در اختيار دارد كه به او نشان مي دهد هر زمان و در هر شرايطي چگونه رفتار كند، چگونه زندگي كند و چه واكنشي نشان دهد.
به فرزندان بياموزيم پاداش كار خوب ، رضايت دروني و باطني است.
تقريباً در هر بحثي ، از نقش والدين در تربيت والگو بودن آنها در مقابل الگو پذيري كودكان سخن به ميان مي آيد. كودكان به عنوان مربيان قابل پذيرش و مبدأ قدرت به ما مي نگرند و از ما مي آموزند. پس مي توان هنگام سحر بچه ها را از خواب بيدار كرد، تا در كنار ما سحري بخورند و وضو گرفته ، نماز بخوانند ما نيز بايد در مقابل انجام صحيح كار، تشويق را از آنها دريغ نكنيم. مي دانيم كه هر عمل، اگر مورد تشويق قرار گيرد تكرار خواهد شد. اگر مي خواهيم فرزنداني نمازگزار داشته باشيم ، در مقابل اعمال نيك و به جا آوردن اعمال به شيوه درست، آنها را مورد تشويق قرار دهيم. اگر كودك وضو گرفتن، نماز خواندن و ديگر عبادات را آموخت، تشويق را به عنوان مهم ترين عامل تثبيت آن فراموش نكنيم.
علاوه بر اين وظيفه ما به عنوان والد اين است كه اعمال نيك را به فرزندانمان بياموزيم و به آنها تفهيم كنيم كه كار خوب را به دليل اين كه خوب است بايد انجام داد، نه به دليل نتايجي كه به بار مي آورد. مثلاً نماز خواندن كار خوبي است اما نبايد در مقابل از خداوند انتظار داشته باشيم كه كاري براي ما انجام دهد مثلاً بدون تلاش، نمره امتحاني ما بهتر از آنچه حق است باشد. خوب است به فرزندان بياموزيم پاداش كار خوب رضايت دروني و باطني است كه در اثر انجام عمل نيك در درونمان به وجود مي آيد نه تشكر و قدرداني ديگران. مي بايست به كودكان آموخت كار خوب را براي رضاي خداوند انجام دهند. نكته اساسي اين است كه شيوه هاي متفاوت و مصداقهاي گوناگون كار نيك را به بچه ها نشان داده و بياموزيم تا كودكان در برخوردهاي اجتماعي خود، مورد سوء استفاده قرار نگرفته و از نيت پاك و قلب مملو از محبتشان در جهت اهداف شيطاني، بهره گيري نشود. احساس رضايت حاصل از اعمال خوب در قلب، وجدان و شخصيت فرد، آنقدر عميق و لذتبخش است كه به صورت مشوقي دروني انسان را به تكرار كردار نيك تر غيب مي كند و در بُعد اجتماعي نيز به بهبود روابط اجتماعي و ارتباطات بين فردي افراد منجر مي شود. چرا كه جامعه صميمي تر، گرم تر و با ارتباطات منطقي تر و مناسبتري به روند خود ادامه داده و سير صعودي را طي خواهد كرد.
نيت كار خوب به انداره انجام عمل نيك ارزشمند است.
اعمال نيكو در نتيجه نيت خوب به وقوع مي پيوندد و طبيعي است كه نيت به اندازه خود عمل بايد ارزشمند باشد ، حتي اگر به انجام كامل و واقعي عمل نينجامد. اگر فرزند غيرمكلف شما، قصد روزه كرد، اما به علت كمي سن و عدم توانايي، تحمل به پايان رساندن روزه را نداشت آيا چيزي از ارزشهاي تصميم انساني او كم مي شود؟ (و آيا احساس همدلي و درك متقابل با فقرا در او به وجود نيامده است؟) بيائيد كمي هم به خودمان برسيم و اثرات ماه مبارك را بر بهداشت روان خود مرور كنيم و طي اين روزها سعي كنيم خويشتن داري را به خود ياد آور شويم. از آنچه حلال ما نيست بپرهيزيم تا در طي باقي روزهاي سال توان پرهيز از حرام را داشته باشيم. علاوه بر اين كه شكرگزاري نسبت به نعمات الهي را بيش از پيش مدنظر قرار مي دهيم.
شكرگزاري سبب مي شود با نگرشي مثبت و ديدگاهي برتر به دنيا بنگريم، به ما نهيب مي زند به جاي اين كه فقط ناملايمات و سختيها را ببينيم كمي هم به داشته هايمان بنگريم و احساس رضايت كنيم. فكر كنيم چه چيزهايي داريم و چگونه مي توانيم به نحو مطلوب تري از آن استفاده كنيم و قدردان و سپاسگزار باشيم.
خوش بيني در عين واقع نگري ، كمك فراواني به حفظ بهداشت روان هريك از ما مي كند؛اما بدبيني سبب مي شود تا دنيا را تيره و تار ببينيم و قدر شناسي از نعمات الهي را فراموش كنيم. هرگاه چشم خود را برروي رحمت خداوند و داده هايش ببنديم اميد به آينده و اميد به زندگي را از دست خواهيم داد چه رسد به اينكه اميدوار سعادت، سلامت و بهتر زيستن باشيم. از دست دادن اميد به آينده يعني افسردگي و افسردگي بدون شك ، مرگ عاطفي است. به بركت رمضان، خصوصاً در لحظات افطار، از زاويه اي ديگر به دنيا مي نگريم ، به جاي شكايت از مشكلات، نعمتها و بركتها را مي بينيم و الهي شكر مي گوييم. آن زمان كه قدرشناس نعمات الهي باشيم، حق شناس بنده نيز خواهيم بود و چه خوب است ديگران ارزش زحمات را بدانند و بالعكس ما نيز براي اعمال نيك و زحمات ديگران ارزش قائل شويم. چقدر دنيا زيباتر خواهد شد اگر به جاي انتقاد مداوم و گاه بي اساس از يكديگر، كمي هم خوبيهاي خود و طرف مقابلمان را ببينيم و بفهميم.
براي خود و ديگران ارزش قائل باشيم
در طي رمضان هرروز هنگام افطار احساس غريبي سراسر وجودمان را فرا مي گيرد. اين غربت قريب احساس خوشايند و رضايت بخشي است كه وصف آن كمي دشوار به نظر مي رسد. دليل واقعي اين احساس چيست؟ ما به نوعي در زندگي روزمره به دنبال فتح و پيروزي هستيم. برتري در هر زمينه و هر بُعد از زندگي فردي و اجتماعي و به هر قيمتي. هرگاه براي خويشتن احترام قائل بوديم ، مي توانيم براي ديگران، حركات، رفتار و گفتارشان نيز اهميت قائل شده، آنها را نيز محترم بشماريم. آن زمان است كه مي توانيم ديگران را همانگونه كه هستند بپذيريم و بدانيم كه هر كاري علتي دارد. پس مي توانيم گناهان آنها را ببخشيم و به دور از كينه و حسد و بغض و حسادت به ديگران نگاه كنيم و به تبع آن خود ما نيز دنيايي لطيف تر و زيباتر را تجربه كنيم. حضرت علي (ع ) فرموده اند: " لذتي كه در عفو هست در انتقام نيست" . انتقام مي تواند كلامي يا غير كلامي باشد. انتقام با پيش زمينه كينه و حسادت از مهمترين شيوه هاي خود مغلوبي محسوب مي شود. اگرچه به ظاهر در انتقام با وضعيتي مواجه مي شويم كه تصور مي كنيم حق تضييع شده مان را پس گرفته ايم اما در واقع در درون خود احساس شكست مي كنيم. انگار كه اين بار خود نسبت به خود ستم روا داشته ايم.
در رمضان، از آنجا كه بيشتر خود را به مبدأ خلقت نزديك احساس مي كنيم، احساس تأييد و پذيرش خويشتن نيز در ما قوت مي گيرد. حس خوبي به ما دست مي دهد كه كمك مي كند خود و دنيا را بهتر از قبل ببينيم و اعتماد به نفسمان افزايش مي يابد. احساس مي كنيم توان انجام هر كار نيك را داريم و چه كاري مشكل تر از به خاك كشيدن خواسته هاي نامعقول و غيرعـُقلايي هواي نفس.
از بدگويي و غيبت كردن بپرهيزيم
بدون شك مطلوبترين عادت رفتاري و گناه كبيره اي كه اين روزها دامنگير عده زيادي از ما شده، رفتار زشت و ناپسند بدگويي از ديگران است. همان چيزي كه در اصطلاح عامه "غيبت" ناميده مي شود. به راستي چرا در دين مبين اسلام غيبت گناه كبيره خوانده شده است؟ از يك ديدگاه، هنگام غيبت مبالغه مي كنيم يعني خصوصيات منفي كه به شخص نسبت مي دهيم اغراق آميز و با شدتي بسيار بيشتر از آنچه كه هست بيان مي شود. موارد منفي آنقدر بزرگ مي شود كه يك انسان اهريمني وحشتناك تصوير مي شود و مهمتر اين كه فكري پليد ، به منظور تخريب شخصيت و از بين بردن احترام ديگران، پشت تمام اين بدگويي ها است ؛ آنچه كه در اصطلاح ، اختلال رفتاري ناميده مي شود.
با تداوم بدگويي ها و انتقاد مداوم، عزت نفس خود ما خدشه دار شده و وجدان اخلاقي ، به شدت ما را تحت فشار قرار داده و سرزنش مي كند. به همين دليل است كه پس از هر غيبت ، ناخواسته و گاه ناخود آگاه احساس بدي به ما دست مي دهد. آنقدر از رفتارمان احساس پشيماني مي كنيم كه احساس گناه و تقصير سراسر وجودمان را فرا مي گيرد . حس بدي كه آرزو مي كنيم هيچ وقت، هيچكس، حتي كمي از آن را تجربه نكند. احساس گناه، افسردگي را به دنبال مي آورد و حتي افسردگيهاي موقعيتي و لحظه اي سبب مي شود تمام احساسات خوب و خوشايند به عواطف منفي، ناخوشايند و آزار دهنده تبديل شود. به وسيله عملي ناشايست چون غيبت، اصول اوليه بهداشت روان ناديده گرفته مي شود، عذاب وجدان بيداد مي كند و در درجه اول ، شخصيت خود ما مورد تهاجم و تخريب قرار مي گيرد، آنجاست كه احساس مي كنيم بيش از آنكه ديگران را در معرض تهديد و ترور شخصيت قرار دهيم، به دست خويشتن پايه هاي وجودي خود را منهدم كرده ايم و تمامي اينها به احساس غبن و شكست منجر مي شود. حسي كه اعتماد به نفس را از ما مي گيرد و تمام داشته هاي دنيا را بي معني مي كند. پس بايد به خاطر خودمان در سفري يك ماهه كه به سوي خود و به سوي خدا برمي داريم . از بزرگترين آفت ايماني، شخصيتي و اجتماعي بپرهيزيم. اميد آنكه روزه رمضان بيش از آنكه امساك در خوردنيها باشد، زمينه ساز خودشناسي، تزكيه نفس، تصفيه روح و روان و سرچشمه تمام احساسات خوب و خوشايند در ما و خانواده مان باشد.
پرورش احساس مذهبي بخصوص نماز در كودكان و نوجوانان (1)
كاربران عزيز شما مي توانيد مطالب مربوط به روشهاي پرورش احساس مذهبي نماز را در ده قسمت مطالعه نماييد .احساس مذهبي ، يعني تلطيف روان و اعتلاي وجود . تربيت و تقويت احساس مذهبي ، يعني هدايت كودكان و نوجوانان در راستاي گرايشهاي فطري و ارضاي نيازهاي رواني آنها و سرانجام پرورش احساس مذهبي ، يعني متجلي نمودن والاترين ارزشها و فضيلتها .
بدون ترديد همه كودكان بالفطره استعداد پذيرش و انجام تكاليف مذهبي را دارند ، اما آنچه كه مهم است چگونگي ارائه يا عرضه نمودن اسباب رشد يا آئين الهي است. اگر ما بتوانيم كودكان را به نحو شايسته و مطلوب در معرض مشاهده و يادگيري رفتارها يا تكاليف مذهبي قرار دهيم ، مسلماً آنها به طور طبيعي و با احساس و رضايت قلبي ، آن رفتارها را خواهند آموخت ؛ چرا كه آداب مذهبي ، مسائل قراردادي و وضعي را تحميل نمي كنند ، بلكه عاملي هستند در جهت تأمين نيازهاي فطري انسان ، و نماز كاملترين پاسخ به عالي ترين نياز انسان است.
پرورش احساس مذهبي كاري است بس ظريف و حساس و در عين حال بسيار ساده و آسان. احساسات و عواطف مهمترين نقش در تكوين شخصيت ، تنظيم هدفها و برنامه هاي زندگي و روابط فردي و اجتماعي دارد.
چگونگي نگرش يا برخورد كودكان و نوجوانان نسبت به جهان هستي ، محيط اطراف ، آداب و تربيت و ارزشهاي حاكم بر خانه و جامعه ، متأثر از دو عامل تعيين كننده يعني : برداشتهاي ذهني ( شناخت ) و احساسات و عواطف است.
در ماهها و سالهاي اول زندگي مجموعه اشكها و لبخندها و كششها و گريزهاي كودكان ، حكايتگر چگونگي تشكيل برخوردها و نگرشهاي مختلف در آنها نسبت به رفتارها ، ارزشها و آداب و ترتيب هاست.
هرگاه شناختي كه انسان نسبت به پديده ها و مسائل مختلف پيدا مي كند ، توأم با احساسات ناخوشايند و نامطلوب باشد ، نتيجه اي جز به وجود آمدن نگرش يا آمادگي رواني منفي نخواهد داشت و برعكس زماني كه اين برداشت همراه با احساسات مطلوب باشد ، زمينه ي ايجاد نگرشي مثبت و مولد فراهم مي آيد.
به بيان ديگر نگرش و احساسي كه كودكان و نوجوانان نسبت به مسائل و پديده هاي گوناگون پيدا مي كنند پايه هاي نخستين رفتارها و شخصيت آنها را تشكيل مي دهد.
بنابراين در تعليم و تربيت به طور اعم ، و تربيت مذهبي به طور اخص بويژه در دوران كودكي و نوجواني ، توجه به نقش خوشايندي احساس نسبت به امور مورد نظر ، بسيار مهم و تعيين كننده است .
كودكان و نوجوانان در يادگيري و كسب عادات مطلوب بيش از آن كه متأثر از زبان منطق و استدلال باشند ، وجودشان مملو از عواطف و احساسات بوده ، مستعد پذيرش مطالب از طريق زبان مهر و محبتند.
با ايجاد احساسات خوشايند در كودكان و نوجوانان ، زمينه يادگيري رفتارهاي مطلوب ، پيدايش انگيزه هاي رشد ، همانند سازي و اتصاف به صفات الگوهاي دلخواه فراهم مي گردد.
نقش خانواده در پرورش احساس مذهبي در كودكان (2)
در قسمت قبل ، مطلب مربوط به روشهاي پرورش احساس مذهبي ، بخصوص نماز در كودكان و نوجوانان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
غالب رفتارهاي انسان بر اساس يادگيري است و اولين و مهمترين پايگاه يادگيري ، كانون خانواده است . زيرا خميرمايه شخصيت انسان در خانواده تكوين مي يابد و نگرشها ، رغبتها ، رفتارهاي خوشايند و ناخوشايند نسبت به پديده هاي مختلف ، از خانه سرچشمه مي گيرد. حضرت علي (ع) مي فرمايند : « صفحه دل نوجوان همچون زمين مستعدي است كه هيچ گياهي در آن نروييده و آماده هر نوع بذرافشاني است» .
در واقع آنچه كه مطلوب است ، در نهاد فرزندان وجود دارد و اين رسالت پيامبرگونه اولياء است كه با باغباني خود بذر وجود آنان را شكوفا كنند.
گزل ، روان شناس معروف مي گويد : كودك در حدود 5 - 6 سالگي نسخه كوچك جواني است كه بعداً خواهد شد . البته او هرگز نمي خواهد منكر تأثير تربيت دردوره جواني شود ، بلكه مي خواهد بر نقش و اهميت حياتي تربيت در خانواده تأكيد كند.
به نظر وي بسياري از رفتارهايي را كه در نوجوانان و جوانان مشاهده مي كنيم ، نظير كمرويي ، گوشه گيري ، پرخاشگري ، بي رغبتي نسبت به نماز و روزه و يا بر عكس شادابي و سرزندگي ، فعاليت و سازندگي ، اقامه نماز و اهميت دادن به احكام مذهبي ، غالباً متأثر از تجارب تربيتي كودك قبل از ورود به مدرسه است .
كودكان تشنه يادگيري هستند ، و نياز به دانستن و پي بردن به راز هستي نيازي فطري است. به هر صورت آنها ، به طور مستقيم و غير مستقيم ، آگاهانه و يا ناآگاهانه مي آموزند كه همه جا مدرسه و كلاس درس است و همه كس مي تواند معلم و مربي باشد .
اين كه همه كودكان بالفطره كنجكاو و كاوشگر هستند ، خود نشاني است از نياز آنها به دانستن ، فهميدن و پي بردن به علتها و معلولها . همه ي وجود كودكان مملو از سؤال است ، سؤال از چرايي ها و چگونگي ها ، اما هميشه و همه كودكان سؤالاتشان را به زبان نمي آورند . بسياري از سؤالات كودكان را بايد در سيما و چشمان نظاره گرشان جستجو نمود. به بيان ديگر حقيقت بين بودن حكم مي كند كه همواره به گونه اي باشيم كه نگاه ما ، سخن ما و رفتار ما پاسخي باشد به سؤال و نياز نهفته فرزندانمان و سرمشقي براي چگونه زيستنشان .
كودكان ما پيوسته مي آموزند و نسبت به هر چيزي كه فرا مي گيرند احساس تازه اي پيدا مي كنند. بايد تلاش كنيم كه آموخته هاي آنها با تجارب خوشايند و دوست داشتني توأم باشد. وقتي كه انسان از موضوع يا مسئله اي كه با آن مواجه شده است ، احساس خرسندي و خشنودي كند ، آن موضوع يا مسئله را با راحتي ، رضامندي و رغبت به خاطر سپرده ، ديرتر فراموش مي كند.
هنگامي كه كودكان بارها و بارها مشاهده مي كنند كه والدينشان مثلاً با وجود حزن و اندوه و گرفتاري و مشكلي كه دارند وقتي وضو مي گيرند خشمشان فروكش مي كند ، چهره اي متبسم و مهربان مي يابند و آن گاه كه به نماز مي ايستند ، آنچنان كه گويي گمشده شان را يافته اند ، آرام و با صلابت ، متين و مطمئن و استوار با خداي خود سخن مي گويند ، و نوبتي ديگر هدف از حيات و معاد را ترسيم مي نمايند و براي ماندن بر صراط حق دعا مي كنند؛ در روانشان احساسي بسيار لطيف و خوشايند جلوه گر مي گردد و به نماز و نمازگزار ، مكان و حالت نماز علاقه مند مي شوند . اين است كه انسان بايد لطيف ترين و عارفانه ترين حالت و زيباترين صورت را در نماز داشته باشد
تأثير يادگيري غيرمستقيم يا مشاهده اي در ايجاد و تقويت احساس مذهبي (3)
در قسمت قبل مطلب مربوط به خانواده و احياء و پرورش احساس مذهبي در كودكان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
پايدارترين و در عين حال خوشايندترين يادگيري ها ، يادگيري غيرمستقيم يا مشاهده اي است. در اين نوع يادگيري ، يادگيرنده مطابق رغبتها و انگيزه هاي خود ، آگاهانه و بدون هرگونه جبر و فشار رواني ، همه حواس خود را متوجه رفتار مورد نظر مي كند و با احساسي خوشايند و عاري از دشواري بر دانسته ها و تجارب شناختي خويش مي افزايد .
اگر اولياء و مربيان بتوانند بسياري از رفتارهاي مطلوب و احساسات خوشايند را به طور غيرمستقيم و يا ضمني از طريق بهره گيري از وجود الگوهاي رفتاري ، در كودكان و نوجوانان به وجود آورند، فوق العاده ارزشمند و مؤثر خواهد بود . در يادگيري ضمني و يا مشاهده اي ، به جهت آن كه ياد گيرنده آگاهانه و داوطلبانه به موضوع يا رفتار خاصي دقت مي كند و نگرش مثبت و انگيزه قوي و غني دارد ، كمتر دچار فشار ذهني و خستگي مي شود و توجه اش بيشتر معطوف يادگيري است . در حالي كه در آموزشهاي مستقيم هميشه چنين نيست و ممكن است يادگيرنده نسبت به موضوع يادگيري رغبت و انگيزه اي از خود نشان ندهد و زودتر خسته شود .
در يادگيري مشاهده اي ويژگيهاي الگو براي كودكان و نوجوانان فوق العاده حائز اهميت است. همان طوري كه اشاره شد ، در خانواده ، نحوه نماز خواندن والدين ، چگونگي نگرش آنها نسبت به نماز ، تلقي آنها از اهميت و عظمت نماز ، رفتار آنها قبل از ايستادن به نماز ، هنگام اقامه نماز و بعد از اتمام نماز ، حتي رفتار مناسب اجتماعي آنان به عنوان افرادي كه مومن و پايبند به اصل مذهبي هستند با ديگر افراد جامعه و نوع تعادل آنها با ديگران و مفيد ومثبت بودن آنها از جمله عوامل بسيار مهمي است كه در ايجاد و پرورش احساس مذهبي ، بخصوص تمايل به نماز خواندن در كودكان دخيل است . در اين زمينه آنهايي كه با كودك و نوجوان ارتباط متقابل دارند ، مثل پدر ، مادر ، دايي ، عمه ، خاله ، عمو ، معلم و مدير ، بيشترين مسئوليت را عهده دار هستند.
تأثير يادگيري غيرمستقيم يا مشاهده اي در ايجاد و تقويت احساس مذهبي (3)
در قسمت قبل مطلب مربوط به خانواده و احياء و پرورش احساس مذهبي در كودكان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
پايدارترين و در عين حال خوشايندترين يادگيري ها ، يادگيري غيرمستقيم يا مشاهده اي است. در اين نوع يادگيري ، يادگيرنده مطابق رغبتها و انگيزه هاي خود ، آگاهانه و بدون هرگونه جبر و فشار رواني ، همه حواس خود را متوجه رفتار مورد نظر مي كند و با احساسي خوشايند و عاري از دشواري بر دانسته ها و تجارب شناختي خويش مي افزايد .
اگر اولياء و مربيان بتوانند بسياري از رفتارهاي مطلوب و احساسات خوشايند را به طور غيرمستقيم و يا ضمني از طريق بهره گيري از وجود الگوهاي رفتاري ، در كودكان و نوجوانان به وجود آورند، فوق العاده ارزشمند و مؤثر خواهد بود . در يادگيري ضمني و يا مشاهده اي ، به جهت آن كه ياد گيرنده آگاهانه و داوطلبانه به موضوع يا رفتار خاصي دقت مي كند و نگرش مثبت و انگيزه قوي و غني دارد ، كمتر دچار فشار ذهني و خستگي مي شود و توجه اش بيشتر معطوف يادگيري است . در حالي كه در آموزشهاي مستقيم هميشه چنين نيست و ممكن است يادگيرنده نسبت به موضوع يادگيري رغبت و انگيزه اي از خود نشان ندهد و زودتر خسته شود .
در يادگيري مشاهده اي ويژگيهاي الگو براي كودكان و نوجوانان فوق العاده حائز اهميت است. همان طوري كه اشاره شد ، در خانواده ، نحوه نماز خواندن والدين ، چگونگي نگرش آنها نسبت به نماز ، تلقي آنها از اهميت و عظمت نماز ، رفتار آنها قبل از ايستادن به نماز ، هنگام اقامه نماز و بعد از اتمام نماز ، حتي رفتار مناسب اجتماعي آنان به عنوان افرادي كه مومن و پايبند به اصل مذهبي هستند با ديگر افراد جامعه و نوع تعادل آنها با ديگران و مفيد ومثبت بودن آنها از جمله عوامل بسيار مهمي است كه در ايجاد و پرورش احساس مذهبي ، بخصوص تمايل به نماز خواندن در كودكان دخيل است . در اين زمينه آنهايي كه با كودك و نوجوان ارتباط متقابل دارند ، مثل پدر ، مادر ، دايي ، عمه ، خاله ، عمو ، معلم و مدير ، بيشترين مسئوليت را عهده دار هستند.
تقليد از الگوها و استقرار عادات جديد در كودكان و نوجوانان
(5)
در قسمت قبل مطلب مربوط به نقش الگوهاي رفتاري در پرورش احساس مذهبي را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
تقليد و يادگيري مشاهده اي ، اساس رفتار و آموخته هاي اوليه انسان است . در واقع يادگيري از طريق تقليد و تأثير رفتارهاي كلامي و غير كلامي الگوها ، از همان سالهاي اول تولد كودك وجود دارد . به عنوان مثال يادگيري زبان تا حدود نسبتاً زيادي بر اساس تقليد است. كودك از همان ماههاي اول صداهايي را كه به صورت كلمات مي شنود مرتباً تقليد مي كند و همين صداها به تدريج دروني شده ، يادگيري زبان را براي كودك ميسر مي سازد .
مسلماً كودك نسبت به صداهايي كه مشابه صداي مادر و پدر و ديگر اطرافيان است حساسيت بيشتري نشان مي دهد و همين امر بتدريج پايه هاي اجتماعي شدن كودك را فراهم مي سازد . با توجه به اين مسئله بسيار مهم و در نظر گرفتن اين نكته كه همواره حواس كودك متوجه اطرافيان مي باشد ، بسيار شايسته است هنگامي كه پدر ، مادر و يا ديگر اعضاي خانواده كه در خانه نماز مي خوانند ، ترتيبي دهند تا آن جا كه مقدور است نماز خواندن آنها در حوزه توجه سمعي كودك – كه فوق العاده حساس و تأثير پذير است و از چند ماه قبل از تولد فعال مي باشد – و همچنين در صورت امكان در محدوده ي ديد نوزادان و كودكان خردسال قرار داشته باشد.
از آن جايي كه اولين مرحله در يادگيري مشاهده اي ، توجه كودكان و نوجوانان به رفتارهاي كلامي و غيركلامي الگوهاست و با درك اين حقيقت كه اگر ياد گيرنده به رفتار الگو توجه نكند ، چيزي از رفتار او را نخواهد آموخت ، لازم است رفتار الگوها همواره براي مشاهده كنندگان ، گيرا ، جذاب و خوشايند باشد. لذا اين مرحله از يادگيري مشاهده اي ، هنگامي كه متضمن بار عاطفي و احساسي خوشايند است، بيشترين تأثير را در رفتار كودكان و نوجوانان مي گذارد و بالطبع به يادسپاري رفتار مورد نظر نيز راحت تر و آسان تر انجام مي پذيرد.
در مرحله دوم يادگيري مشاهده اي ، كودك رفتار الگوها را به صورت رمزهاي كلامي يا تجسمي به خاطر مي سپارد و چنان كه اشاره شد هر قدر الگو محبوب تر باشد ، يادسپاري رفتار او آسان تر است.
زماني كه الگوهاي رفتاري محبوب كودكان و نوجوانان با تعظيم و تكريم و با چهره اي مصمم و در عين حال گشاده و متبسم به نماز مي ايستند و با خالق هستي سخن مي گويند ، كودكان نه تنها از تماشاي اين حالت دچار سرور و احساس رضامندي مي شوند ، بلكه سعي مي كنند با انگيزه ي فراوان ، اين قبيل رفتارهاي الگوها را به خاطر بسپارند . اشتياق بازآفريني اين رفتارها را مي توان از نگاههاي نظاره گر آنها دريافت .
كودكان و نوجوانان در نخستين فرصت مناسبي كه برايشان فراهم مي آيد و به محض آن كه به آمادگيهاي لازم دست مي يابند ، سعي مي كنند كه رفتار آموخته شده را از خود نشان دهند. نماز خواندن كودكان در كنار پدر و مادر و يا به تنهايي بدون آن كه اوليا از آنان خواسته باشند و يا مستقيماً به آنها آموزش داده باشند بيانگر همين حقيقت است. بديهي است اگر اين رفتار كودك كه خود انعكاسي است از رفتار الگوها ، مورد تأييد و تشويق والدين و الگوها قرار گيرد ، تمايل و انگيزه كودك براي افزايش انجام آن رفتار بيشتر مي شود.
لازم به تذكر است كه آن دسته از رفتارهاي الگوها ، اعم از رفتار مطلوب و نامطلوب كه مورد توجه مستقيم و يا غيرمستقيم كودكان قرار مي گيرد ، طبعاً توسط آنان آموخته مي شود . حال اگر امكان تكرار و انجام آن رفتارها براي كودكان وجود نداشته باشد ، نمي تواند دليل بر اين باشد كه آنها رفتارهاي مورد نظر را ياد نگرفته و يا به خاطر نسپرده اند. در بسياري از موارد ، كودك با تخيل و يا تكرار ذهني رفتاري كه مشاهده نموده ، توانسته است رفتار مورد نظر را در حافظه اش حفظ كند. في المثل اگر پدر يا مادري در خانه سيگار مي كشد اما تقليد و يا تكرار اين رفتار را در فرزند خود مشاهده نمي كند ، نبايد از اين امر كه كودك رفتار او را ياد نگرفته است ، كاملاً اطمينان داشته باشد . اگر فرزندان با توجه ، كنجكاوي و اشتياق ، رفتار پدر و مادر را مشاهده كنند ، بالطبع آن را فرا مي گيرند ، ولي در حال حاضر رفتار مورد نظر را از خود بروز نمي دهند ( يادگيري نهفته ) و ممكن است بعدها اگر فرصت مناسبي پيش آيد آن رفتار ( سيگار كشيدن ) را از خود نشان دهند. بنابراين با اذعان به اين حقيقت كه رفتارهاي والدين به طور كلي مورد توجه و يادسپاري فرزندان است ، بايد سعي نمود كه هرگز زمينه بدآموزي پنهان و آشكار براي كودكان فراهم نگردد.
از سوي ديگر زماني كه اوليا و مربيان تمايل دارند رفتارهاي مطلوب آنها همانند راستگويي ، صداقت ، ايثار ، حفظ حجاب ، نماز و ... عميقا مورد توجه و يادگيري كودكان و نوجوانان قرار گيرد ، لازم است همواره در عملكردهاي خود ثابت قدم بوده ، چهره اي مصمم و متبسم و شخصيتي عاطفي ، منطقي و قابل اعتماد داشته باشند .
هر قدر شخصيت الگوهاي بزرگسال براي كودكان و نوجوانان محبوب و دوست داشتني باشد ، تأثير پذيري آنها افزايش مي يابد . واضح است كه هرگز نبايد به اجبار مانع مشاهده رفتارمان توسط كودكان شويم و نيز هيچ گاه نبايد با اعمال زور و فشار كودكان را وادار به تقليد يا تبعيت از رفتار بزرگسالان بنماييم . در عوض شايسته است بيش از هر چيز رفتارهاي مطلوب خود را افزايش دهيم و بر آن باشيم كه با كودكان و نوجوانان رابطه اي دوستانه و صميمي داشته باشيم . اگر چنين فضايي بر خانواده ها و مدارس حاكم باشد و اوليا و مربيان بهترين و مطمئن ترين دوست و همراه براي كودكان و نوجوانان باشند ، بسيار آسان و بدون زحمت ، رفتارشان مورد توجه و تقليد آگاهانه آنها واقع مي شود . پيامبر بزرگوار (ص) مي فرمايد : المرء علي دين خليله و قرينه . انسان همواره پيرو باورها و رفتارهاي دوست و همنشين خود است.
تعظيم و تكريم « نماز » توسط الگوهاي رفتاري (6)
در قسمت قبل مطلب مربوط به تقليد از الگوها و استقرار عادات جديد در كودكان و نوجوانان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
اگر الگوهاي رفتاري بزرگسال براي ارزشها و شعائر مذهبي ، بخصوص نماز اهميت فوق العاده اي قائل شوند و در اين انديشه ، پايدار و ثابت قدم بمانند ، كودكان و نوجوانان نسبت به نماز و اهميت آن احساس و نگرش خاصي پيدا مي كنند . وقتي كه كودكان از همان سنين اوليه حياتشان بارها و بارها مشاهده مي كنند كه پدر و مادر مهربان ، دلسوز و محبوب آنها ، در خانه ، سفر ، گردش ، ميهماني ، كار و در هر شرايط و موقعيتي به نداي اذان و اقامه نماز بيش از هر چيز ديگر اهميت مي دهند و بزرگترين رسالت خود را به هنگام اذان ، تحت هر شرايطي نماز خواندن و سخن گفتن با خدا مي دانند ، بدون ترديد نگرش و طرز تلقي آنها نيز نسبت به نماز چنين خواهد بود.
نقل خاطره هاي زيبا در ارتباط با اهميت و عظمت نماز
بدون شك بيان قصه هاي لطيف و خاطره هاي زيبا و فراموش نشدني درباره نماز و اهميت آن در زندگي و استفاده ي بهينه از هنر نمايش در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان ، رهبران و الگوهاي محبوب در ارتباط با نماز ، مي تواند تأثيرات بسيار مؤثر و پايداري در ايجاد برخوردها نسبت به ارزش و جايگاه نماز در بين همه مردم بخصوص نوجوانان و تلطيف احساسات مذهبي آنها داشته باشد . مسلماً در نقل قصه هاي نماز يا تهيه برنامه هاي نمايشي و تلويزيوني مي بايست دقيقاً به اصول روان شناسي اجتماعي توجه نموده ، ويژگيهاي سني ، ذهني و گرايشهاي رواني – عاطفي و همچنين شرايط فرهنگي – اجتماعي مخاطبين را مدنظر قرار داد و حتي الامكان از بيان مستقيم و شيوه تبليغي صرف پرهيز كرد.
بديهي است بيان ضمني حكايات و روايات بسيار زيبا و فراموش نشدني توسط آن دسته از افرادي كه به نظر كودكان و نوجوانان شخصيت محبوب ، مطلوب و نافذي دارند ، بخصوص اوليا و مربيان ، تاثير فوق العاده زيادي مي تواند داشته باشد.
براي نمونه به چند روايت و خاطره ، از چگونگي نگرش و رفتار بعضي از الگوهاي وارسته و موحد درباره اهميت نماز كه نقل نيكو و يا به تصوير كشيدن آنها مي تواند در پرورش و تقويت احساسات مذهبي و تعظيم و تكريم نماز موثر واقع شود ، اشاره مي گردد.
در جنگ صفين در كشاكش نبرد ، تعدادي از سپاهيان حضرت علي (ع) مشاهده كردند كه اميرالمؤمنين از ميان لشكر صورتش را به طرف آسمان گرفته ، به آفتاب مي نگرد . ابن عباس كه در آن جا حاضر بود ، جلو رفت و علت را سؤال كرد. حضرت فرمود : مي خواهم وقت نماز ظهر را بدانم. ابن عباس گفت : آيا در اين گير و دار و اشتغال به جنگ ، هنگام نماز است؟ اميرالمومنين (ع) در جواب سؤال ابن عباس فرمود : ما براي چه با اين قوم مي جنگيم ، آيا جز براي اين است كه نماز بر پا شود ؟
* * * *
در يكي از روزها كه امام راحل (ره) در بيمارستان بستري بودند ، پزشكان براي آرام شدن درد به ايشان قرص مسكن دادند. امام كه مي دانستند اين قرص خواب آور است ، از پزشكان خواستند كه به هنگام اذان ظهر ايشان را بيدار كنند . وقت اذان ظهر فرا رسيد ، ولي پزشكان براي رعايت حال امام ، ايشان را بيدار نكردند . به دستور پزشكان غذاي امام را بالاي سر ايشان قرار دادند. امام لحظاتي بعد از خواب بيدار شدند و از ديدن سيني غذا تعجب كردند و از پزشكان پرسيدند مگر وقت نماز و ناهار شده است؟ پزشكاني كه خدمت امام بودند عرض كردند : اذان را گفته اند ولي به دليل رعايت حالتان شما را بيدار نكرديم . امام از اين كار پزشكان ناراحت شده ، قبل از اين كه غذا را ميل كنند نماز ظهر و عصر را به جاي آوردند.
* * * *
آيت ا... توسلي مي فرمايند : روزي حدود ظهر نزد شهيد بزرگوار رجائي بودم، صداي اذان شنيده شد، در حالي كه ايشان از جايشان حركتي كرده ، مي خواستند خود را براي اقامه نماز آماده كنند ، يكي از خدمتگزاران وارد اتاق شد و گفت : غذا آماده است ، سرد مي شود ، اگر اجازه مي فرماييد بياورم . شهيد رجايي فرمودند : خير ، بعد از نماز .
وقتي كه خدمتگزار از اتاق خارج شد ، ايشان با چهره اي متبسم و دلي آرام خطاب به من فرمودند : عهد كرده ام هيچ وقت قبل از نماز ناهار نخورم ، اگر زماني ناهارم را قبل از نماز بخورم ، يك روز روزه مي گيرم .
* * * *
استاد شهيد مرتضي مطهري اهميت فوق العاده اي براي نماز قائل بودند. ايشان هرگز با لباس خانه نماز نمي خواندند ، خصوصاً نماز صبح را . ما كه از رختخواب بيرون مي آمديم با همان لباس راحتي نماز صبح را مي خوانديم ، اما ايشان به هنگام نماز لباس مي پوشيدند ، عمامه به سر مي گذاشتند و خودشان را براي نماز آراسته مي كردند .
شايد اين كار بدين سبب بود كه مي خواستند از همان آغاز كه لباس مي پوشيدند آمادگي روحي پيدا كنند ، يعني : من مي خواهم كاري انجام دهم كه سرسري نيست . اين حالت تهياً ( آمادگي) قبل از نماز ، مسلماً تأثير روحي بسزايي دارد.
* * * *
در يكي از جنگهايي كه رسول خدا (ص) همراه لشكر اسلام بود ، شبي ، نگهباني از لشكر را به عهده « عمار ياسر » و « عبادبن بشر » قرار داد.
آن دو نفر چنين با يكديگر قرارگذاشتند كه تا نصف شب نگهباني با عباد و نصف ديگر شب به عهده عمار ياسر باشد . به اين ترتيب عمار به گوشه اي رفت و خوابيد و عباد به پاسداري مشغول شد. مدتي گذشت ، همه جا ساكت و آرام بود، به طوري كه عباد به فكر افتاد از فرصت استفاده نموده ، به عبادت و نماز بپردازد.
در حين نماز، يكي از افراد دشمن به لشكر مسلمانان نزديك شد و تيري به سوي عباد پرتاب كرد . تير به عباد برخورد نمود ، ولي او دست از نماز برنداشت . عباد نماز را مختصر كرد و به پايان برد، آنگاه عمار را از خواب بيدار كرد .
عمار ديد كه تيرهايي بر بدن عباد نشسته و خون زيادي از بدنش رفته است . به او گفت : چرا در همان وقتي كه تير اول به بدن تو نشست ، مرا بيدار نساختي ؟
عباد گفت : اي عمار ، در نماز سوره كهف را مي خواندم ، به همين خاطر راضي نشدم اين سوره را ناتمام بگذارم و اگر نمي ترسيدم كه دشمن مرا از پاي در آورد و به رسول خدا حمله برد و من در وظيفه ام كوتاهي كرده باشم ، هيچ گاه از تمام كردن نماز و از خواندن سوره كهف دست برنمي داشتم ، هر چند به قيمت جانم تمام مي شد. سپس هر دو حركت كردند و دشمن را از لشكر اسلام دور ساختند .
* * * *
روزي كه سران كشورهاي اسلامي براي قضيه صلح ايران و عراق به خدمت امام آمده بودند ، وسط جلسه بود كه اذان ظهر گفته شد. امام بلند شدند و فرمودند كه من مي خواهم نماز بخوانم و چون مقيد بودند كه هنگام نماز خود را با عطر خوشبو كنند ، در همان جلسه اشاره كردند كه عطر من را بياوريد ، پس از عطر زدن به نماز ايستادند و ديگران هم پشت سرايشان نماز جماعت خواندند .
توأم كردن نماز با تجارب متنوع و خوشايند براي كودكان و نوجوانان (7)
در قسمت قبل مطلب مربوط به خاطره هاي زيبا مربوط به تعظيم و تكريم « نماز » توسط الگوهاي رفتاري را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
با در نظر گرفتن اصولي كه اختصاراً به آنها اشاره شد ، بايد سعي كنيم كه مسئله توجه كودك به ارزش و اهميت نماز و بالطبع يادسپاري آن را با موقعيت هاي خوشايند و دوست داشتني توأم نماييم. در اين شرايط ، بازآفريني آموخته ها راحت تر و لذت بخش تر خواهد شد. به عنوان مثال اقامه نماز همراه با اعضاي خانواده ، اقامه نماز با مهمانان و خانواده هاي فاميل و نزديكان ، همراه با بچه ها و بزرگسالان ، اقامه نماز در نماز جمعه ، برپايي نماز در مدارس همراه با معلمان و مربيان ، اقامه نماز در پاركها، برگزاري نماز در ميدانهاي ورزشي ، اقامه نماز در فرودگاهها و ..... مي تواند براي كودكان و نوجوانان بسيار خوشايند و دوست داشتني باشد . همان طوري كه پيشتر ذكر شد، در خانواده و مدرسه بايد بهترين شرايط عاطفي و رواني و نهايت خوشرويي اولياء و مربيان به هنگام نماز فراهم باشد، تا جايي كه كودكان در انتظار وقت نماز و نماز خواندن والدين باشند. با رعايت اين شرايط ، كودكان و نوجوانان با نماز خو گرفته ، شيفته آن خواهند شد.
نگاهي به رفتار پيامبر بزرگوار (ص) اسوه و الگوي كامل انسانها در اين زمينه ، بسيار عبرت انگيز است.
روزي پيامبر اكرم با جمعي از مسلمين در نقطه اي نماز مي گزاردند . موقعي كه آن حضرت به سجده مي رفت حسين (ع) كه كودك خردسالي بود به پشت پيغمبر سوار مي شد، پاهاي خود را حركت مي داد و هي هي مي كرد . وقتي پيامبر مي خواست سر از سجده بردارد او را مي گرفت و پهلوي خود به زمين مي گذارد . باز در سجده ديگر تا پايان نماز ، طفل مكرراً به پشت پيغمبر سوار مي شد . يك نفر يهودي ناظر اين جريان بود . پس از نماز به حضرت عرض كرد : شما با كودكان خود طوري رفتار مي كنيد كه ما هرگز چنين نمي كنيم . پيغمبر اكرم در جواب فرمود : اگر شما ها به خدا و رسول خدا ايمان داشتيد با كودكان خود رئوف و مهربان بوديد . مهر و محبت پيغمبر عظيم الشان نسبت به كودك ، مرد يهودي را سخت تاثير قرار داد و او صميمانه آئين مقدس اسلام را پذيرفت .
افزايش تجارب موفقيت آميز كودكان در خواندن نماز (8)
در قسمت قبل مطالب مربوط به توأم كردن نماز با تجارب متنوع و خوشايند براي كودكان و نوجوانان را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...
كودكان بيش از همه نياز به تشويق و تأييد دارند . وقتي كه كودكي روي زمين دراز مي كشد و صورتش را به سجاده و مهر مي مالد ، به جاي آن كه پاي او را گرفته ، حالتش را به صورت سجده بزرگسالان درآوريم ، بهتر است همان رفتار كودكانه اش را تشويق و تأييد كنيم . تشويق باعث مي شود كه اين رفتار مطلوب بارها و بارها تكرار شود و به موازات رشد ذهني و حركتي كودك زمينه يادگيري « سجده كردن » هم فراهم گردد. اگر كودك جمله اي و يا حتي كلمه اي از نماز را به زبان آورد بايد او را جداً مورد تشويق قرار داد . هنگامي كه كودك كلمه الله اكبر و يا لااله الاالله را به زبان جاري مي كند مستحق تشويق و پاداش پدر و مادر است.
توجه به توانمنديهاي كودكان و نوجوانان در اقامه نماز
در يادگيري نماز شايسته است توانمنديهاي كودك را مدنظر قرار داد ، نه ناتواني ها و ضعف هاي او را .
لازم است همواره در ارتباط با يادگيري نماز در كودكان ، بخصوص در مورد آنهايي كه به سن تكليف نرسيده اند ، آنچه كه خوب مي دانند مورد توجه باشد و نه ضعفها و ناتوانايي ها. تأكيد ما بر نكات مثبت رفتار كودكان سبب مي شود كه اعتماد به نفس آنها قويتر شده ، با احساس خود ارزشمندي ، انگيزه غني و توجه بيشتر ، موضوعات و مطالب مورد نظر را بهتر بياموزند و با آمادگي و جرئت ، موفق به انجام آنها بشوند.
اگر در مورد نماز خواندن بر كودكان سخت بگيريم و در ارتباط با نماز آنها را مورد تشويق و تاييد قرار ندهيم ، بتدريج در وجودشان احساس ناخوشايندي نسبت به نماز پيدا مي شود و نه تنها در يادگيري اذكار ، آداب و ترتيب نماز بيشتر دچار مشكل مي شوند ، بلكه آن را يك تكليف سخت پنداشته ، زمينه سستي و يا گريز از نماز در آنها به وجود مي آيد.
بايد سعي كنيم با تشويق و ترغيب ، قدرت تحمل كودكان و نوجوانان را افزايش دهيم و از تحقير شخصيت آنها خودداري نماييم. هرگز نبايد نماز خواندن كودكان ديگر را به رخ فرزندمان بكشيم و احساس حسادت ، حقارت ، خودكم بيني و گريز از نماز را در او ايجاد كنيم ، بلكه به گونه اي كه قبلاً ذكر شد ، صرفاً با تشويق و تأييد رفتار و تأكيد بر نقاط مثبت و توانايي ها و همراه نمودن او با افرادي كه از ملاقات با آنها خرسند است، رفتارهاي مطلوب و بويژه نماز خواندن را در وي افزايش دهيم .
برنامه غذايي روزه داران
اصل كلي براي پيروي از برنامه هاي غذايي صحيح، مصرف غذاهاي متنوع است. رعايت اين مسئله در طول ماه مبارك رمضان نيزحائزاهميت است. مسئله قابل توجه اين است كه بر خلاف تصورعموم، نيازي نيست كه دراين ماه حجم زيادي ازغذا در وعده هاي افطار و سحر مصرف كنيد.
در طول ماه رمضان ميزان سوخت و ساز بدن شما كاهش مي يابد و ساز و كارهاي تنظيم كننده شروع به فعاليت مي كنند. مهم ترين ساز و كار فعال، سوخت چربي بدن است كه مي تواند ميزان كلسترول خون را كنترل كند وبه همين دليل نيازي به مصرف غذاهاي پركالري نيست.
برنامه غذايي را بايد طوري تنظيم كنيد كه دچاركاهش يا افزايش وزن نشويد. البته بايد توجه كنيد براي افرادي كه اضافه وزن دارند، اين ماه بهترين فرصت براي پيروي از غذاهاي سبك و كم كالري و در نتيجه كاهش وزن است.
برنامه غذايي شما در ماه رمضان بايد به گونه اي باشد كه تمام گروه هاي غذايي به صورت زير مصرف شوند:
1- نان وغلات
اين گروه شامل انوع نان، سيب زميني و ماكاروني است كه منابع خوبي از انرژي ، مواد حاوي نشاسته، پروتئين، املاح و فيبر هستند.
توصيه مي شود از نان هاي كامل مانند نان سنگك و جو، كه منابع خوب فيبر هستند، استفاده كنيد.
2- شيرو لبنيات:
اين گروه شامل شير، ماست، پنير، دوغ و كشك است، كه منابع خوبي از كلسيم و پروتئين براي حفظ فعاليت طبيعي بدن هستند، ولي بهتر است انواع كم چرب و كم نمك را انتخاب كنيد.
3- گوشت و جانشين هاي آن:
اين گروه شامل انواع گوشت هاي قرمز و سفيد، تخم مرغ و حبوبات هستند كه منابع خوبي از پروتئين ، ويتامين هاي گروه B و آهن مي باشند.
هنگام استفاده از گوشت قرمز، چربي هاي قابل رؤيت گوشت را پاك كرده و از حبوبات و گوشت سفيد بيشتر از گوشت قرمز استفاده كنيد.
4- سبزي ها :
از انواع سبزي به صورت پخته يا خام در برنامه رژيم روزانه استفاده كنيد. اين گروه منابع خوبي از ويتامين هاي A,C و فيبر هستند.
5- ميوه ها:
اين گروه شامل انواع ميوه هاي تازه و خشك مانند برگه ها، كمپوت و آب ميوه ها بوده و منابع خوبي از ويتامين C و فيبر هستند.
توصيه مي شود از مركبات كه منبع خوب ويتامين C هستند، به طور روزانه استفاده كنيد و در صورت تمايل از آبميوه و كمپوت، حتماً از نوع خانگي و با ميزان قند كم، مصرف كنيد.
گروه متفرقه
اين گروه شامل انواع دانه هاي گياهي از قبيل پسته، بادام و فندق، و انواع روغن هاي مايع، جامد، كره ،خامه، سس سفيد هستند. هم چنين منابع خوبي براي تأمين انرژي و ويتامين محلول در چربي ( A,D,E,K) به شمار مي روند.
توصيه مي كنيم مصرف روغن هاي جامد نباتي و حيواني، كره ، خامه، سس سفيد، انواع دسرها، شيريني ها و شكلات را كاهش دهيد و از روغن هاي مايع گياهي مانند زيتون و دانه هاي گياهي از قبيل پسته، بادام، فندق و بادام زميني استفاده كنيد.
چند توصيه مهم براي روزه داري
1- غذاهاي پر حجم براي سحري استفاده نكنيد.
2- از مصرف غذاهاي چرب براي سحري پرهيز كنيد.
3- از مصرف چاي زياد در سحري خودداري كنيد.
4- از كربوهيدرات هاي پيچيده مانند نان، برنج، سيب زميني دروعده سحراستفاده كنيد . مصرف اين مواد باعث كاهش حس گرسنگي در طول روز مي شود.
5- با منابع قندي و انرژي مانند خرما، آب ميوه، انواع شربت و شله زرد افطار كنيد.
6- اگر وعده افطار و شام جدا بودند ، شام را سبك و كم حجم ميل كنيد. هيچ گاه چند نوع غذا را با هم مصرف نكنيد.
7- مصرف شام را با استفاده از ميوه در حجم كم خاتمه دهيد.
8- پس از مصرف شام، حتما وعده مختصري، شامل ميوه، شير يا انواع مغزهاي گياهي مانند پسته و بادام استفاده كنيد.
9- از زمان صرف افطار تا قبل ازخواب مايعات، زياد بنوشيد.
10- از مصرف انواع دسرها و شيريني هايي با شكر زياد در برنامه افطار و سحر خودداري كنيد.
11- مصرف قندها و شيريني هاي طبيعي مانند خرما و توت را كه منابع خوبي از املاح، ويتامين ها و انرژي هستند، به جاي انواع شيريني تهيه شده با شكر توصيه مي كنيم.
12- مصرف غذا در وعده هاي سحر و افطار به صورتي باشد كه هيچ گاه احساس سيري كامل نكنيد.
13- با وجود اين كه روزه داري مي تواند، مشكلات سلامتي مانند فشار خون بالا، چربي خون بالا، چاقي و اختلالات گوارشي را بهبود بخشد، اما افرادي كه بيماري هاي مزمن مانند ديابت، بيماري هاي قلبي وعروقي، نارسايي هاي كليه و نوسانات فشار خون دارند، حتماً با پزشك معالج خود مشورت كرده و در صورت صلاحديد پزشك مي توانند روزه بگيرند.
نمونه رژيم 2200 كالري براي فرد بزرگسال با فعاليت سبك
سحر: نان سنگك يا تافتون 4 كف دست( يك كف دست = 10×10 سانتي متر)
پنير پاستوريزه 30 گرم( به اندازه يك قوطي كبريت)
شير يك دوم ليوان معمولي كم چرب
1 عدد ميوه متوسط
افطار: 1 ليوان شير كم چرب داغ + 3 عدد خرما
3 برش نان سنگك يا تافتون 10×10 سانتي متر+ 15 گرم پنير كم نمك + 1 عدد گوجه فرنگي + 1 عدد ميوه متوسط
شام: يك و يك سوم ليوان برنج پخته + 90 گرم گوشت مرغ بدون پوست + 4 قاشق مرباخوري روغن مايع + 1 ليوان سالاد + 1 عدد ميوه متوسط يا يك دوم ليوان آب ميوه تازه.
براي تهيه سس سالاد مي توانيد 1 قاشق مرباخوري روغن زيتون را با كمي سركه يا آبليمو مخلوط و استفاده كنيد.
بعد از شام: 1 عدد ميوه متوسط + 12 عدد پسته يا بادام يا فندق+ 2 عدد برگه .
بسمه تعالي
"خودسازي"
|
|
خشم
ماه رمضان، فرصتي براي پالايش روح و جان است پس در اين ماه بايد بيماريهاي نفس را شناسايي کرده، به مداواي آنها پرداخت. اگرچه امر خودسازي مختص به ماه رمضان نمي باشد اما اين ماه بهانه اي است تا بيشتر به اين مسئله فکر کنيم.
انسان زمانی از ديگر موجودات متمايز مي شود که بتواند در جهت تکامل جنبه معنوي خويش اهتمام ورزد و صرفاً در جهت ماديات گام برندارد.
انسان براي تصفيه خود نياز به آگاهي و معرفت دارد؛ بر آن شديم تا با الهام گرفتن از آموزشهاي ره يافته گان اين مسير سخت و ناهموار، گامی در جهت رشد و تعالي انسانيت خويش برداريم.
حضرت امام خميني (ره) هفتمين حديث از کتاب چهل حديث را به خشم، پيامدها و درمان علمي و عملي آن اختصاص می دهد و دريچه سخن را در اين خصوص با روايتي از امام صادق عليه السلام مي گشايد که:
"خشم کليد همه بديها است."
"ابن مسکويه" در تعريف خشم، مطلبي به اين مضمون دارد:
"خشم در حقيقت حرکتي نفساني است که به واسطه آن جوششي در خون قلب به منظور گرفتن انتقام ايجاد مي گردد. در اين حال آتش خشم شعله مي کشد و عقل تحت تأثير قرار مي گيرد. انسان در چنين شرايطي – به گفته حکميان – مانند غاري مي گردد که در آن آتشي افروخته باشند، دودي خفه کننده آن را پوشانده باشد و امکان خاموش کردن آتش ميسر نباشد."
همو مي افزايد: بقراط مي گويد: "من از کشتي اي که در دريا دچار طوفان و موج هاي سهمگين شده باشد، اميدوارتر هستم تا کسيکه خشم او برافروخته شده باشد، زيرا ناخداي کشتي به هر طريق ممکن کشتي را نجات خواهد داد، اما نجات کسي که آتش خشم او شعله ور شده باشد ممکن نيست. براي او موعظه، پند و اندرز هم کارگر نخواهد افتاد و چه بسا بر خشم او بيفزايد."
مزاياي خشم
نمي توان گفت که در کل، خشم منفي است چرا که قوه خشم از نعمتهاي خداوند است که بقاي شخص وابسته به آن مي باشد. اگر اين قوه در حيوان وجود نداشت از خود دفاع نمي کرد، و اگر در انسان نبود علاوه بر اين که از بسياري کمالات باز مي ماند، اخلاق وي از اعتدال خارج مي شد و به سستي، تنبلي، بي غيرتي و ظلم پذيري مبتلا مي گرديد. بر اين اساس، تصور برخي افراد که قائل به از بين بردن اين قوه اند، خطاست. چراکه خداي متعال آن قوه را بيهوده در انسان قرار نداده است. امر به معروف و نهي از منکر، نبرد با دشمنان دين و جهاد با دشمن درون، يعني نفس سرکش، با اين قوه انجام مي گيرد: حتي برخي از حکما براي جلوگيري از سست شدن اين قوه راه حلهاي علمي و عملي مطرح کرده اند، از جمله رفتن به ميدان جنگ.
|
|
معايب خشم
حال که مزاياي اين قوه مشخص شد بايد به معايب آن هم نگاهي داشت.
امام صادق عليه السلام فرمود: "خشم، ايمان را فاسد مي کند، چنان که سرکه عسل را." چه بسا شخص در حال خشم از دين خدا برگردد، نور ايمان در دلش خاموش و نهايتاً هلاک گردد و پشيماني هم به حالش سودي نداشته باشد.
امام باقر عليه السلام فرمود: "همانا اين خشم، جرقه آتشي از شيطان است که در قلب آدم برافروخته مي شود." و همچنين از آن حضرت چنين نقل شده است: "در تورات، ضمن اسراري که خداوند متعال با موسي داشت، آمده است که اي موسي! خشم خود را از کسيکه تو را بر او مسلط کرده ام نگهدار، تا خشم خود را از تو نگه بدارم."
بدان که آتشی از آتش غضب الهي سخت تر نيست، چنانکه حواريون حضرت عيسي عليه السلام از آن حضرت در خصوص سخت ترين چيز سؤال کردند. آن حضرت فرمود: "سخت ترين چيزها خشم خداست". پرسيدند: «با چه چيز خود را از آن حفظ کنيم؟» حضرت فرمود: "به اينکه خشم نگيريد".
|
|
راه رهايي
براي رها شدن از خشم، راه حل هايي نيز ذکر گرديده است:
1- انديشيدن در پيامدها، دستاوردها و مفاسد خشم
2- منصرف کردن نفس از اينکه در ورطه خشم بيافتد. در منابع اهل سنت آمده است که رسول اکرم صلي الله عليه و آله هرگاه به خشم مي آمد، اگر ايستاده بود، مي نشست و اگر نشسته بود به پشت مي خوابيد پيامبر (ص) مي فرمايند: در هنگام خشم، سکوت نمائيد.
3- از بين بردن اسباب خشم؛ يکي از اين اسباب، حب نفس است، که دوستي مال، جاه، شرف، مقام و .... از آن حاصل مي شود. انسان به دليل محبتي که به اينها دارد، و قتی مزاحمتي براي اين موارد احساس کند، يا احتمال مزاحمتي براي اين امور بدهد، خشمگين مي شود.
اما آنچه مسلم است انسان بايد بينديشد و مراقب باشد تا اين قوه را که خداوند براي بقاي او در وجودش به امانت نهاده است، بر خلاف منظور پروردگار به کار نبرد و اگر چنين کند مستحق سرزنش و عذاب خواهد بود.
باسمه تعالی
به اطلاع آموزگاران و دبيراني که دروس ديني قرآن وعربي را تدريس مي کنند مي رساند انجمن علمي معلمان معارف اسلامي استان فارس در سال جاري عضو مي پذيرد علاقه مندان مي توانند با در داشتن مدارک زير به گروه معارف آموزش وپرورش ني ريز مراجعه نمايند
1- فتوکپي صفحه اول شناسنامه 2-فتوکپي حکم کارگزيني 3- يک قطعه عکس 4- فيش بانکي به مبلغ 5000 تومان
دبیر انجمن معلمان معارف اسلامی نی ریز
باسمه تعالی
فرارسیدن ماه مبارک رمضان ماه قرآن وعبادت خداوند بر همگان مبارکباد
