گروه معارف اسلامی نی ریز

قرآن را در مورد تئوری تكامل ـ دارونیسم ـ چه نظری دارد؟ آیا آنرا نفی می‌كند یا اثبات؟

پرسش: قرآن را در مورد تئوری تكامل ـ دارونیسم ـ چه نظری دارد؟ آیا آنرا نفی می‌كند یا اثبات؟ پاسخ: قبل از پاسخ به عنوان مقدمه به معرفی «تكامل انواع» و نظر مقابل آن تا زمینه برای پردازش مطلب اصلی آماده شود. یادآوری: از آنجا كه مادی‌گراها خواسته‌اند از این نظریه به نفع خود سوء‌ استفاده كنند و آنرا دلیلی بر عدم نیاز طبیعت به خدا قلمداد كنند، یادآور می‌شویم: نه «تحول انواع» مخالفتی با اصول خداشناسی دارد و به «ثبات انواع» از دلایل خداشناسی است بلكه هر دو طرف نسبت به اثبات خدا یكسان است. زیرا آنچه اثبات خدا بر آن تكیه دارد برهان نظم است خواه این نظم به صورت «ثبات انواع» باشد یا «تكامل انواع».1 تعریف: الف. تكامل انواع (ترانسفورمیسم): انواع موجودات زنده در ابتدا به شكل كنونی نبودند، بلكه پس از آنكه نخستین سلول‌های موجود زنده پیدا شد، به تدریج تكامل یافتند و از نوعی به نوع دیگر تغییر شكل دادند و انواع موجودات را بوجود آوردند كه كامل‌ترین حلقه‌ی آن انسان است. ب. ثبات انواع (فیكسیسم): انواع جانداران هر كدام جداگانه از آغاز به همین شكل كنونی ظاهر گشتند و هیچ نوع، به نوع دیگر تبدیل نشده است و طبعاً انسان هم دارای خلقت مستقلی بوده است.2 تاریخچه: اولین كسی كه این نظریه را با روش علمی تشریح كرد دانشمند معروف فرانسه، «لامارك»3 می‌باشد ولی جهان علم در آن زمان نتوانست آنرا هضم كند اما هنگامی كه پس از او «چارلز داروین»4 دانشمند انگلیسی آنرا مطرح كرد به خاطر تغییر شرایط پذیرفته شد و به همین خاطر وی به عنوان پایه‌گذار «تحول انواع» معرفی گردید.5 اصول چهارگانه‌ی دارونیسم: 1. تنازع بقا: هر موجودی با صدها عامل نابود كننده روبروست، ولی می‌خواهد عوامل باقی ماندن خود را تحصیل كند از این رو همواره میان موجودات عالم، كشمكش است. 2. انتخاب اصلح: در میدان مبارزه، پیروزی با كسی است كه قوی‌تر است و به شرایط قوی‌تر مجهزتر. 3. قانون وراثت: هر اختلافی در پدر و مادر رخ دهد به عینه به فرزندان انتقال می‌یابد و در طول زمان به صورت یك تغییر كلی و نوعی درمی‌آید. 4. سازش با محیط: در صورتی كه محیط تغییر كند جانور تغییر متناسب با آن تغییر كرده، و به مرور زمان اعضایی كه نیاز دارد به وجود می‌آورد و اعضایی را كه نیاز ندارد از دست می‌دهد. * او شجره‌ی انسان را به میمون رسانده و آن هم به «سمور» می‌رسد كه قدر مشترك (واسطه) میان آن دو نیز، همان «پریمات‌ها» هستند.6 دارونیسم در عصر حاضر یا فرضیه‌ی موتاسیون: فرضیه‌ی «تكامل انواع» همراه با انواع موافقت‌ها و فی نفت‌ها، گذشته‌ی پر فراز و نشیبی دارد. اما اكنون اگر چه دلایل دانشمندان گذشته ارزش خود را از دست داده است اما خود «تحول انواع» هنوز دارای ارزش است و دانشمندان می‌كوشند از راه دیگری آنرا اثبات كنند. این همان «جهش» یا «موتاسیون» است؛ كه البته بر خلاف نظر داروین تدریجی نیست، بلكه دفعی و ناگهانی است و چون در ژنها رخ می‌دهد قابل انتقال به نسل دیگر است؛ بر خلاف صفات اكتسابی، كه در این میان واسطه‌ای میان موجود تغییر یافته و موجود قبلی وجود ندارد.7 قرآن كریم و نظریه تكامل: قرآن كریم به عنوان یگانه كتاب آسمانی موجود ـ‌كه به اعتقاد همه‌ی دانشمندان اسلامی از هر گونه تحریف مصون مانده است ـ در آیات متعددی، از خلقت انسان سخن به میان آورده و از همین رو پژوهش‌هایی كه پیرامون نظریه‌ی تكامل صورت گرفته بیشتر به بررسی مساله خلقت انسان از دیدگاه قرآن معطوف گردیده است.8 ما در ابتدا دیدگاه‌های مختلف را در این باره بیان كرده و سپس به سراغ آیاتی می‌رویم كه بر اثبات یا نفی نظریه تكامل به آنها استناد جسته‌اند. دیدگاه دانشمندان: 1. رد نظریه تكامل و تمسك به ظاهر برخی از آیات خلقت:9 ظاهر برخی آیات دلالت بر خلقت مستقیم انسان از خاك دارد10 كه با تئوری كامل در تعارض است. البته این قبیل دانشمندان تعارض را وقتی مسلم می‌دانند كه این نظریه از تئوری بودن خارج و به قانون تبدیل ‌شود، و برای آن موقع نیز راه را باز گذاشته‌اند. آنها می‌گویند: ظواهر به گونه‌ای نیست كه قابل تاویل نباشد11 ]و آنها آیات را به وسیله آیات دیگر، كه تا حدی تكامل انواع را می‌رسانند می‌توان تفسیر كرد[. این نظریه‌ پرطرفدارترین نظریه در بین دانشمندان اسلامی می‌باشد. حتی برخی گفته‌اند: آیات در این زمینه صراحت دارند و اگر هم این نظریه اثبات شود آفرینش انسان ـ ‌به خاطر وحی ـ از این قاعده مستثنی خواهد بود.12 2. پذیرش نظریه تكامل و تطبیق آن بر برخی از آیات: برخی افراد13 نظریه‌ی تكامل را پذیرفته و آن را موافق قرآن دانسته‌اند، و آیات مخالف را تاویل كرده‌اند. نظریه تكامل در آیینه آیات آیات قرآن را در رابطه با رد یا اثبات این نظریه به سه دسته می‌توان تقسیم كرد: آیاتی كه در اثبات نظریه تكامل مورد استناد واقع شده‌اند. 1. آیاتی كه خلقت همه چیز را از آب می‌داند.14 2. آیاتی كه خلقت را به سه مرحله تقسیم می‌كند:15 2 ـ 1. بعد از خلقت و قبل از شكل‌گیری انسان؛ 2 ـ 2. بعد از شكل‌گیری انسان و قبل از انتخاب آدم؛ 2 ـ 3. انتخاب آدم از بین انسان‌ها و بعد، امر كردن فرشتگان به سجده‌ی بر آدم.16 3. آیاتی كه به مرحله‌ی اول آفرینش انسان اشاره می‌كند: 3 ـ 1. آفرینش انسان از خاك؛17 3 ـ 2. آفرینش انسان از آب؛18 3 ـ 3. آفرینش انسان از نطفه.19 4. آیاتی كه به مرحله‌ی دوم آفرینش انسان اشاره دارد (بعد از شكل‌گیری و قبل از انتخاب آدم.)20 5. آیاتی كه به مرحله‌ی سوم آفرینش انسان اشاره دارد. (انتخاب آدم از بین انسان‌ها).21 آیاتی كه در رابطه با اثبات نظریه «ثبات انواع» مورد استناد واقع شده است: 1. آنها كه خلقت همه‌ی انسان‌ها را از نفس واحد می‌دانند؛22 2. آنها كه خلقت آدم(ع) را از خاك می‌دانند.23 آیاتی كه قابل انطباق با هر دو نظریه «تكامل انواع» و «ثبات انواع» است.24 جمع‌بندی و بررسی نظریه تكامل و قرآن: آیات نامبرده در راستای استدلال بر نظریه‌های یاد شده، مورد رد و اثبات شدید صاحب‌نظران قرار گرفته‌ است كه مجال ذكر آنها نیست. در این باره لازم است به دو نكته توجه داشت: اول آنكه این نظریه هر چند هنوز اثبات نشده است» ولی مورد قبول بیتشرجوامع علمی (علوم تجربی) قرار گرفته و نظریه‌ی «ثبات انواع» تغییر به صورت یك احتمال در كنار آن مطرح است و از طرف دیگر آیات قرآن هم قابل انطباق بر هر دو نظریه است،‌و هم به گونه‌ای اس تكه طرفدار یك تئوری می‌تواند با آوردن احتمالات متعدد آیات، استدلال دیگری را ابطال كند. بنابراین: 1. باید دقت نمود كه این مساله هنوز در حد یك نظریه است. 2. به صورت قطعی نمی‌توان گفت كه قرآن در این زمینه چه نظری دارد، بله برای هر كدام می‌توان شواهدی اقامه نمود، و محققین مختلف هم ممكن است در روند تحقیقات خود به یك سمت متمایل شوند ولی بهتر آن است كه تا اثبات یا رد قطعی این نظریه، برداشت از آیات به صورت احتمالی بیان شود. 3. در صورت اثبات این نظریه، آیات به گونه‌ای نیست كه با آن تضاد داشته باشند.25 برای مطالعه بیشتر مراجعه فرمایید به: 1. تكامل زیستی و آیات آفرینش، ابراهیم كلانتری، ناشر موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1382. 2. تكامل در قرآن، علی مشكینی اردبیلی، ترجمه: ق. حسین‌نژاد، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 3. نظریه تكامل از دیدگاه قرآن، مسیح مهاجر، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1363، داروتیسم یا تكامل انواع، جعفر سبحانی، انتشارات توحید. 4. پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، د. محمدعلی رضایی اصفهانی، ج 2، انتشارات كتاب مبین، چاپ چهارم، 1383. 5. خلقت انسان در قرآن، استاد محمدتقی مصباح یزدی. 6. آفرینش و انسان، محمدتقی جعفری. 7. خلقت انسان، یدالله سحابی. 8. قرآن، طبیعت و تكامل، مهدی بازرگان. 9. تفسیر نمونه، آیت‌الله مكارم شیرازی، ج 11. 1 . دارونیسم یا تكامل انواع، جعفر سبحانی، ص 18 و 19، انتشارات توحید. 2 . ر.ك: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، د. محمدعلی رضایی اصفهانی، ج 2، انتشارات كتاب مبین، چاپ چهارم، 1383. 3 . (1829 ـ 1744 م). 4 . (1882 ـ 1809 م). 5 . ر. ك: دارونیسیم یا تكامل انواع، استاد جعفر سبحانی، انتشارات توحید، ص 15 ـ 17. 6 . ر.ك: همان، ص 57، 63. 7 . ر.ك: همان، ص 120 و 121. 8 . تكامل زیستی و آیات آفرینش، ابراهیم كلانتری، ص 42 و 43، ناشر: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1382. 9 . نظریه تكامل از دیدگاه قرآن، مسیح مهاجری، ص 54. 10 . «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ» روم / 20. 11 . همان، ص 56 و 59. 12 . همان، ص 60 و 66. 13 . خلقت انسان، یدالله سحابی، ص 188، به نقل از نظریه تكامل از دیدگاه قرآن. 14 . انبیاء / 30، نور / 45. 15 . اعراف / 11، حجر / 26 ـ 29. 16 . پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، همان، ص 256 ـ 261. 17 . انعام / 2، ص / 71، سجده / 8، مومنون / 12، صافات / 11، حجر / 29. 18 . فرقان / 54، سجده / 8 ـ 9. 19 . دهر / 2. 20 . بقره / 213. 21 . آل عمران / 33 (همان، ص 262 ـ 269) 22 . انعام / 98. 23 . آل عمران / 59. 24 . نحل / 4، كهف / 37، انفطار / 87، علق / 21 (همان، ص 275 ـ 276) 25 . برگرفته از پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، همان،