| 41 |
قرآن، سفره رحمت رحيميّه است كه فقط براى انسان گسترده شده است، طعام اين سفره، غذاى انسان است كه با ارتزاق آن متخلّق به اخلاق ربوبى مىگردد و متّصف به صفات ملكوتى مىشود و مدينه فاضله تحصيل مىكند و هيچ كس از كنار اين سفره بى بهره برنمى خيزد. - آيت اللَّه حسن زاده آملى، انسان و قرآن، ص 55. - |
| 42 |
در روايت آمده كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: هيچ شفيعى نه پيغمبر و نه ملك و نه غير اينها، در روز قيامت، بلند مرتبهتر از قرآن نيست. - المحجّة البيضاء، ج2، ص 210. - |
| 43 |
در روايتى آمده كه رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: هنگامى كه آشوبها و فتنهها مانند پارههاى شب سياه بر شما هجوم آورد، بر شما باد به همراهى و التزام با قرآن، همانا قرآن، شفيعى است كه شفاعت آن پذيرفته مىشود، گزارشگرى است كه تصديق مىشود. - اصول كافى، ج 4، ص 407. - |
| 44 |
منقول است كه حضرت على عليه السّلام فرمود: قرآن را فرا گيريد كه بهترين گفته هاست و در آن بينديشيد و تفقّه كنيد كه بهار دلهاست و از نور آن شفا جوئيد كه شفاى دلها - ى بيمار - است و آن را به نيكوترين وجه، تلاوت كنيد كه سودبخشترين سرگذشت هاست. - نهج البلاغه، فيض الإسلام، خطبه 109. - |
| 45 |
حضرت على عليه السّلام فرمود: از قرآن براى بيماريهاى خود شفا بطلبيد، و به وسيله آن براى حلّ مشكلاتتان يارى بجوئيد، به درستى كه قرآن شفاى بزرگترين دردهاست. - نهج البلاغه، فيض الإسلام، خطبه 176. - |
| 46 |
امام صادق عليه السّلام به نقل از پدران بزرگوارش فرمود: شخصى از درد سينه به پيامبر اكرم شكايت كرد. حضرت فرمود: به وسيله قرآن شفا بجوى، زيرا خداوند مىفرمايد: اين قرآن، شفا است براى آن چه در سينه هاست. - اصول كافى، ج 4، ص 400. - |
| 47 |
پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: هركسى كه از قرآن درمان نخواهد، خداوند او را درمان نمىكند. - بحار الأنوار، ج 89، ص 176. - |
| 48 |
شفاء ظريفترين و دقيقترين تعبير در باره قرآن كريم از نظر درمان بيمارىهاى قلب و نفس است، زيرا دوا ممكن است اثر نكند، امّا شفاء چون درمان محض است لذا ممكن نيست اثر نكند. دوا و شفاء را مىتوان به چراغ و نور تشبيه كرد. چراغ را ممكن است خاموش نمود، ولى نور چون در ذاتش روشنائى است، ديگر امكان ندارد از بين برود. - آيت اللَّه جوادى آملى، به نقل از پاسدار اسلام، شماره41. - |
| 49 |
امام صادق عليه السّلام فرمود: قرآن به منزله ترنجى است كه بوى آن معطّر و طعم آن لذيذ است. - اصول كافى، با ترجمه آيت اللَّه كمرهاى، ج 6، ص403. - |
| 50 |
روايت شده كه امام رضا عليه السّلام فرمود: از امام جعفر صادق عليه السّلام پرسيده شدچه سرّى است كه هرچه زمان بيشتر بر قرآن مىگذرد و هرچه بيشتر تلاوت مىشود بر طراوت و تازگى آن افزوده مىگردد؟ حضرت فرمود: چون قرآن نه براى يك زمان محدود، بلكه براى همه زمانها و نه براى مردمى خاص، بلكه براى همه انسانها نازل شده است. - بحار الأنوار، ج2، ص 280. - |
| 51 |
امام باقر عليه السّلام فرمود: اگر بنا بود آيهاى كه در باره قومى نازل شد پس از مردن آن قوم بميرد، از قرآن چيزى بر جاى نمىماند، ليكن تا زمانى كه آسمانها و زمين باقى است، سراسر قرآن در جريان خواهد بود. و هر قومى را آيهاى است از خير يا شر، كه آن را مىخواند و خود اهل آنند. - تفسير عياشى، ج1، ص 10. - |
| 52 |
امام رضا عليه السّلام فرمود: قرآن ريسمان محكم خدا است و دستگير مطمئن و راه نمونه او، كه به بهشت مىرساند و از آتش مىرهاند، با گذشت زمان كهنه نمىشود. و بر زبانها ناخوش نمىآيد، چرا كه براى زمان خاصّى فرستاده نشده و دليل و برهان و حجّت بر انسان هر عصرى است. از هيچ سوى، باطل را به آن راهى نيست و فروفرستادهاى از خداى حكيم و حميد است. - عيون اخبار الرضا، ج2، ص 130. - |
| 53 |
عمومى بودن فهم قرآن و ميسور بودن درك معارفش براى همگان، بدين معنا نيست كه هركس با قواعد ادبيّات عرب آشنا نبود و از علوم پايه ديگر كه در فهم قرآن دخيل است آگاه نبود، حقّ تدبّر در مفاهيم قرآنى و استنباط از قرآن را دارد و سرانجام به نتيجه استنباط خويش مىتواند استناد و احتجاج كند، بلكه بدين معناست كه اگر كسى به قواعد ادبيّات عرب و ساير علوم پايه مؤثر در فهم قرآن آگاه بود، حقّ تدبّر در مفاهيم آن را دارد و مىتواند به حاصل استنباط خود استناد و احتجاج كند. - آيت اللَّه جوادى آملى، تسنيم، ج1، ص 39. - |
| 54 |
مراد از زبان قرآن و مردمى بودن آن، سخن گفتن به فرهنگ مشترك مردم است. انسانها گرچه در لغت و ادبيّات از يكديگر بيگانهاند و در فرهنگهاى قومى و اقليمى نيز با هم اشتراكى ندارند، امّا در فرهنگ انسانى كه همان فرهنگ فطرت پايدار و تغييرناپذير است با هم مشتركند و قرآن كريم با همين فرهنگ با انسانها سخن مىگويد . مخاطب قرآن فطرت انسان هاست و رسالت آن شكوفا كردن فطرت هاست، و از اين رو زبانش براى همگان آشنا و مفهومش ميسور عموم بشر است. - آيت اللَّه جوادى آملى، تسنيم، ج1، ص33. - |
| 55 |
جهانى بودن زبان قرآن كريم و اشتراك فرهنگ آن، در اجتماع دلپذير سلمان فارسى، صهيب رومى، بلال حبشى، اويس قرنى، عمّار و ابوذر غفارى در ساحت قدس پيامبر جهانى، حضرت محمّد بن عبداللَّه صلّى اللَّه عليه و آله كه شعار ارسلت الى الابيض و الاسود و الاحمر - يعنى به سوى - تمام مردم اعم از - سفيد پوست و سرخ پوست فرستاده شدهام. - او شهره آفاق شد، متجلّى است. - آيت اللَّه جوادى آملى، تسنيم، ج1، ص33. - |
| 56 |
مضمون عبارت شيخ صدوق، رحمة اللَّه عليه، در كتاب اعتقادات، اين چنين استآن چه هم اكنون در دست مردم است بدون هيچ كم و كاستى همان قرآنى است كه بر پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله نازل شده است. بيش از اين نبوده و هركس به ما عقيده تحريف را نسبت بدهد كاذب است. - تفسير نوين، ص 76. - |
| 57 |
مرحوم آيت اللَّه حكيم، رحمة اللَّه عليه، نيز مىفرمايد: رأى بزرگان، محقّقين و عقيده فريقين - شيعه و سنّى - از صدر اسلام تاكنون بر اين است كه ترتيب آيات و سور و جمع قرآن به نحوى است كه فعلاً در دست است، و بزرگان قايل به تحريف نبوده و نيستند. - تفسير نوين، ص 76. - |
| 58 |
همچنين مرحوم آيت اللَّه ميلانى رحمة اللَّه عليه، مىفرمايد: قرآن كريم محفوظ از تحريف است، و دست باطل به هيچ وجه و كيفيّتى در آن راه نيافته است، و اين اعتقاد ماست. - تفسير نوين، ص 76. - |
| 59 |
آيت اللَّه حسن زاده آملى مىگويد قرآن كريم كتابى است بر همان هيأتى كه از سوى خداوند متعال نازل شده و بدون هرگونه تغيير و تبديل لفظى، محفوظ مانده است و اختلافى در اين ادّعا نيست، بلكه تمام مسلمانان و غير آنان متّفقند كه در ميان كتب آسمانى، قرآن تنها كتابى است كه از گزند هر نوع تحريف و تصحيف يا زيادت و نقصان در امان مانده است. - آيت اللَّه حسن زاده، رسالت امامت، ص 105 104. - |
| 60 |
سيّد مرتضى معروف به علم الهدى مىگويد علماء و دانشنمندان اسلامى در حفظ و نگهدارى قرآن نهايت كوشش و اهتمام را مبذول مىداشتند، و اين تلاشها به اندازهاى بود كه تمام موارد اختلاف راجع به اعراب، قرائت و حروف را دقيقاً مىدانستند. با در نظر گرفتن علاقه و توجّه طبقات مختلف علما چگونه ممكن است چيزى از اين كتاب آسمانى كم و كاست شده باشد و يا تغييرى در آن، راه پيدا كرده باشد. - مجمع البيان، ج1، ص 15. - |
| 61 |
قائلان به عدم تحريف قرآن كريم، چندين مورد ذكر مىكنند كه ما به برخى از آنها اشاره مىكنيم 1. آيات قرآنى و وعدههاى صريح الهى بر حفظ قرآن، مثل آيه: إنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إنّا لَهُ لَحافِظُونَ سوره حجر، آيه 9. - البته ما قرآن را بر تو نازل كرديم و ما هم او را محقّقاً محفوظ خواهيم داشت. 2. احاديث وارده از ائمه، عليهم السّلام، در باب اينكه آنچه در دست مردم است، همان قرآن نازل شده از سوىخداوند است. 3. اجماع فريقين و نيز اجماع شيعه از عصر ائمه تا امروز. 4. اعجاز بودن قرآن، چرا كه تحريف، منافى با معجزه بودن قرآن است. 5. نماز شيعه اماميّه، زيرا ائمه طاهرين و فقهاى اماميّه، قرائت سوره كاملهاى را بعد از حمد در ركعت اوّل و دوّم هر نماز - از نمازهاى پنجگانه روزانه - ، واجب مىدانند. و اين حاكى از اعتقاد اماميّه به نيفتادن چيزى از قرآن است. 6. اهتمام خارق العاده پيامبر اكرم، صلّى اللَّه عليه و آله، و صحابه، در حفظ و جمع قرآن. 7. اگر قرآن امام - مصحف عثمانى - كه در دوران خلافت عثمانى فراهم آمده، و هم اين است كه در دست ماست، محرّف بود، هر آينه بر على عليه السّلام، واجب بود كه اعتراض كند و تصحيح آن را در صدر برنامه ى حكومت خويش قرار دهد، همچنان كه تغييراتى را كه عثمان، در سنّت پيغمبر داده بود و زيان آنها كمتر از تحريف قرآن بود، در وقت اوّلين اعلام برنامه ى حكومت خويش، ياد مىكرد. چنانكه فرمود: تيوليهائى را كه عثمان از بيت المال مسلمانان بخشيده است، پس خواهم گرفت، هرچند به مهريه زنان و خريد غلامان داده باشيد. - ر.ك فصلنامه ى ميراث جاويدان، سال اوّل، شماره دوّم، ص 26 25، مقاله آقاى بهاء الدين خرمشاهى. - |
| 62 |
عيسى بن اكثم مىگويد مأمون پيش از آنكه زمام خلافت را به دست بگيرد، انجمن مناظره و مباحثه داشت. روزى يك يهودى زيباروى، خوش بو و نيكو جامه وارد مجلس مناظره شد و شروع به سخن كرد و به شيوائىسخن گفت: . چون مجلس پايان يافت و جمعيّت فروكش كرد، مأمون او را طلبيد و گفت: اسلام را اختيار كن و مسلمان شو تا در باره تو چنين و چنان كنم. او گفت: دين من، دين پدران من است، بر من تحميل مكن كه آن را رها كنم. اين ماجرا گذشت تا سال بعد كه مسلمان شد. آمد و در مجلس مأمون حضور يافت و به صورت نيكو در فقه سخن گفت. پس از پايان مجلس، مأمون او را خواست و به او گفت: مگر تو همان رفيق مانيستى كه يك سال پيش آمدى و اسلام را بر تو عرضه كرديم و نپذيرفتى؟ گفت: آرى، ليكن من مردى خوش خط مىباشم، چون از اين جا رفتم سه نسخه از تورات نوشتم و در مطالب آن كم و زياد كردم. سپس به بازار بردم و در معرض فروش گذاشتم و از من خريدارى شد. آنگاه سه نسخه انجيل نوشتم و هنگام نوشتن از آن كم كردم و از پيش خود نيز به آن افزودم، آنگاه آن سه نسخه انجيل هم از من خريدارى شد. سپس به سوى قرآن آمدم و سه نسخه از قرآن نوشتم و از آن كاستم و بر آن افزودم، آنگاه آن را نزد فروشندگان كتاب، عرضه داشتم ولى آنان هريك از قرآنها را كه باز مىكردند تا در آن نظر اندازند، همان جاهاى كم و زياد شده، نمايان مىشد و آنان آن قرآنهاى ساختگى را به سوى من پرتاب مىكردند. من از اين رخداد يقين كردم كه قرآن كتابى محفوظ است و در معرض دستبرد نيست و از همين رو اسلام آوردم. ابن اكثم مىگويد من در سفر حج، سفيان بن عينيه را ديدم و داستان فوق را براى او نقل كردم. او گفت: مصداق اين مطلب، در قرآن كريم است! گفتم كجاى قرآن؟ گفت: آنجا كه در باره تورات و انجيل مىفرمايد: ... بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتابِ اللَّهِ وَ كانُوا عَلَيْهِ شُهَداءَ ... - سوره مائده، آيه 44. - و نيز خداشناسان و عالمانى كه - مأمور نگهبانى احكام خدا هستند و بر صدق آن گواهى دادند. كه به تصريح اين آيه، حفظ كتب آسمانى، پيش از قرآن، به عهده خود يهود و نصارا گذاشته شد و در نتيجه ضايع گرديد وليكن در باره قرآن مىفرمايد: إنّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إنّا لَهُ لَحافِظُونَ - سوره حجر، آيه 9 - همانا ما قرآن را نازل كرديم و خود حافظ او هستيم. كه بر طبق معناى آيه، حفاظت قرآن را خداوند، خود عهده دار شده و از اين رو مصون و محفوظ مانده است. - تاريخ خلفاء العباسيه در احوال مأمون عباسى، به نقل ازحاشيه وقايع الايّام، ص 59. - |
| 63 |
خداوند مىفرمايد: قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلإِنْسُ وَ الجِنُّ عَلى أنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا القُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيراً سوره اسراء، آيه 88. - بگواگر جن و انس پشت در پشت يكديگر جمع شوند تا مثل قرآن را بياورند، هرگز نخواهند توانست. |
| 64 |
و نيز مىفرمايد: وَ إنْ كُنْتُمْ فى رَيْبٍ مِمّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إنْ كُنْتُمْ صادِقينَ - سوره بقره، آيه23. - اگر در آنچه بر بنده خود فرستاديم شك داريد يك سوره مانند آن بياوريد و گواهان - و همفكران - خود را هم دعوت كنيد اگر راست مىگوئيد. |
| 65 |
علاّمه طباطبائى، رحمة اللَّه عليه، مىفرمايد: قرآن كريم براى اهل ادب در بلاغت در كلام، براى فيلسوف در فلسفه و الهيّات، براى هر دانشمند در علم مربوطهاش، براى جامعه شناس در علم الاجتماع، براى قانونگذار در وضع قوانين، براى سياستمدار در فنّ سياست، براى حكومتها در مورد جهاندارى و بالاخره براى همه جهانيان در همه شئون زندگى، اعجاز بزرگ و بهت آورى است. - تفسير الميزان - عربى - ، ج1، ص 60. - |
| 66 |
معنى بلاغت، رسيدن است. اگر گوينده طورى كلام را بيان كند كه معنى به قلب سامع رسيده و جايگير شود، و مقصودى كه دارد عقل و وجدان مستمع را مسخّر نمايد، آن سخن، بليغ است. و شكّى نيست كه قرآن در بلاغت به حدّ اعجاز رسيده، زيرا چنان مملكت وحشى، بت پرست، دزد، غارتگر و ظالم را در مدّت بسيار كم، صالح و خداپرست و متّحد نمود كه قائل شدند تمام دنيا را تعليم و تأديب نمايند با آنكه همه آنها متمدنتر و به مراتب بسيار عالمتر و در سياست و صناعات و كليّه لوازم زندگى بشرى از آنها به درجاتى اشرف بودند. و معلوم است كه بيان الهى چنان در قلوب عرب مؤثر واقع شده بود كه آنها را به راه كلّى استحاله كرده و تغيير ماهيّت داد و ساير معجزات انبياء عليهم السّلام، قطعاً به اين اندازه، امّتها را خاضع ننموده بود. - آيت اللَّه حسن زاده، هزار و يك كلمه، ج2، ص296 293. - |
| 67 |
بسيارى از امور در زمان نزول قرآن براى حكما معلوم نبوده و در زمانهاى اخير كشف كردهاند ولى با اين وجود در قرآن به آن اشاره شده است، مانند آيه شريفه كه مىفرمايد: وَ أرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ - سوره حجر، آيه22. - ما بادها را براى بارور ساختن - ابرها و گياهان - فرستاديم. و نيز مىفرمايد: وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ - سوره رعد، آيه3. - از همه ميوهها در آن به صورت جفت و دو دانه آفريد. و اين كه نباتات نيز مانند حيوانات، نر و مادّه دارند، و اينكه باد وسيله آبستن كردن است، گرد را كه به منزله نطفه است از نر برداشته و به مادّه مىرساند، جزو اكتشافات جديد است. در زمانهاى سابق اينها را نمىدانستند و مفسّران در تفسير اين آيات متحيّر بودند. - آيت اللَّه حسن زاده، هزار و يك نكته، ج2، ص 299. - |
| 68 |
قرآن مشتمل بر محلّ عبرت از اخبار گذشتگان، حقايق علوم الهيّه، معارف روحانى، سياست دينى و قواعد اجتماعى است، با اينكه حضرت پيغمبر درس نخوانده و استاد نديده بود. چنانكه در قرآن مىفرمايد: وَ ما كُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِيَمينِكَ إذاً لاَرْتابَ المُبْطِلُونَ - سوره عنكبوت، آيه 48. - تو هرگز پيش از اين كتابى نمىخواندى و با دست خود چيزى نمىنوشتى، مبادا كسانى كه در صدد ابطال سخنان تو هستند، شك و ترديد كنند. ... كسى نمىتواند احتمال بدهد كه قرآن را بدون وحى و بدون تحصيل علوم پيش استاد بتوان تأليف نمود و وقتىدانستيم كه به تعليم نبوده بايد گفت به وحى است. - آيت اللَّه حسن زاده، هزار و يك نكته ى، ج2، ص 299. - |
| 69 |
فرق معجزه و سحر در اين است كه 1. سحر و امثال آن كه خارق العاده به حساب مىآيند، نتيجه تعليم و تعلّم است و راه هائى براى يادگيرى آن وجود دارد، چنانكه قرآن به اين مطلب تصريح دارد يعلمون الناس السحر ولى اعجاز جز به اذن خدا اتّفاق نمىافتد و از باب تعليم و تعلّم نيست. 2. سحر قابل معارضه است، ولى معجزه قابل معارضه نيست. - يعنى مثل آن را نمىتوانند بياورند به خلاف سحر - . 3. كسانى كه كار خارق العادهاى مىكنند مانند ساحر و مرتاض، چون كارشان نتيجه تعليم و تعلّم است در كار خود تحدّى نمىكنند، به خلاف انبياء عليهم السّلام. 4. اقسام سحر در خصوصيات فرق مىكنند ولى نوعاً متّحدند چون تعليمىاند، ولى اقسام معجزه هيچ شباهتى به هم ندارند مثل زنده كردن مردگان، شكافتن دريا، شكافتن سنگ و جريان آب از آن، اخبار به غيب، اژدها شدن عصا، فصاحت، بلاغت و غير اينها. 5. هدف انبياء عليهم السّلام، از معجزه دعوت مردم به توحيد، رستگارى، مكارم اخلاق، ايجاد عدالت فردى و اجتماعى است، امّا هدف ساحر و مرتاض شهرت، مال، رياست و خلاصه خودمحورى و دعوت به خود است. - آيت اللَّه سبحانى، تلخيص محاضرات فى الالهيّات، ص261. - |
| 70 |
قرآن در رسيدن به اهداف خود كه با اهداف رسالت پيامبر، صلّى اللَّه عليه و آله متّحد است، روشهاىويژهاى را برگزيده كه به برخى از آنها اشاره مىشود 1. استفاده گسترده از تمثيل براى تنزّل دادن معارف سنگين و متعالى. 2. بهرهگيرى از شيوه جدال احسن و پايه قرار دادن پيش فرضهاى مقبول طرف مقابل در احتجاج با كسانى كه در برابر اصل دين با خصوصيّت قرآن سرسختى نشان مىدهند. 3. آميختن معارف و احكام با موعظه و اخلاق و تعليم كتاب و حكمت با تربيت و تزكيه نفس و پيوند زدن مسائل نظرىبا عملى . 4. داورى قاطع نسبت به اقوال و آرائى كه از ديگران نقل قول مىكند. 5. پيوند دادن مسائل جهانشناسى با خداشناسى. 6. گزينش صحنههاى درسآموز تاريخى در تبيين قصّهها. 7. مدار تعليم در قرآن كريم علوم و معارفى است كه انسانها بدون استمرار از نور وحى، توان دستيابى به آن را ندارند. 8. بيان مصداق و پرهيز از كلّى گوئى. 9. تكرار مطالب، چون قرآن در مقام هدايت است، لازم است در هر مناسبت با زبانى خاص ادا شود تا ويژگى موعظه داشته باشد. 10. يكى از ظرافتهاى ادبى و هنرى در بيان قرآنى تغيير ناگهانى سياق است تا خواننده را متوقف كرده و به تأمّل وادارد. - آيت اللَّه جوادى آملى، تسنيم، ج1، ص 5244، با تلخيص. - |
| 71 |
قرآن كريم گذشته از روش قاطع استدلال، پيمودن راه مثل را نيز فرا راه انسانها قرار داده تا براى عدّهاىراهنما و براى گروهى راهگشا باشد، ولى بايد به ايننكته ى عنايت داشت كه هرگز نبايد در محدوده مثل متوقف شد، بلكه بايد آن را روزنهاى به گستره ممثّل دانست و از آن عبور كرد، در سايه اعتصام به مثل بالا رفت و از موعظه و جدال احسن نيز بهرهمند و از حكمت هم سرشار شد، آنگاه مىتوان از مرحله علم به مقام عمل سفر كرد و سپس از معقول سرپلى به سوى مشهود ساخت و از حصول به حضور، از غيب به شهود و از علم به يقين راه يافت، و از منزل اطمينان به مقصد لقاى خداى سبحان رسيد. - آيت اللَّه جوادى آملى، تسنيم، ج1، ص42، با تلخيص. - |
| 72 |
فاطمه زهرا، سلام اللَّه عليها، در خطبه مشهور خود خطاب به اصحاب پيامبر فرمود: اى بندگان خدا! شما روان كنندگان امر و نهى خدا و حاملان دين و وحى او، امانتداران او در نزد خود و رسانندگان دين او به ديگر امّتها هستيد، از خدا در نزد شما كفيل حقّى است و عهدى - كتابى - كه به شما سپرده و باقى گذاشتهاى كه در ميان شما نهاده است، - اين همه يعنى - كتاب گوياى خدا، قرآن صادق، نور درخشنده و پرتو فروزنده، كتابى كه بصيرتهاى آن آشكار و معانى عميق آن روشن و ظواهر آن آشكار است، پيروان آن شاد و به سوى رضوان و جنان روانند، شنيدن ان مايه رستگارى است، به وسيله قرآن، به حجّتهاى روشنى بخش خدا مىتوان رسيد، و به ارادههاى - امرهاى - بيان شده او، حرامهاى - نهىهاى - ممنوع شده او، آيات آشكار او، براهين كافى، آداب مطلوب او، رخصتهاى بخشيده و شرايع نوشته او مىتوان دست يافت. - احتجاج، ج1، ص134 133. - |
| 73 |
امام على عليه السّلام فرمود: ... سپس قرآن را بر پيامبر فرو فرستاد، كه نورى است كه چراغهاى آن خاموش نمىشود، افروختگى آن از ميان نمىرود، دريائى كه كسى به ته آن نمىرسد، راه راستى كه هيچ كس از آن گمراه نمىشود، پرتوى كه نورانيّت آن به تاريكى نمىگرايد، فرقانى - وسيله باز شناختن حق از ناحق - كه برهان آن سستى پيدا نمىكند، وسيله بيانى كه اركان آن فرو نمىريزد، شفائى كه بيمارى به آن راه ندارد، بزرگى و عزتى كه ياران آن دچار شكست نمىشوند و حقّى كه ياوران آن درمانده نمىگردند. معدن و مركز ايمان، سرچشمهها و درياهاىدانش، باغها و بركههاى دادگرى، پايههاى اسلام و شالودههاى آن و واديها و بوستانهاى حق است. دريائىاست كه هرچه از آن آب بردارند چيزى از آن نمىكاهد، چشمه هائى است كه هر اندازه از آنها برگيرند نقصانىدر آنها پيدا نمى شود، آبشخورهائى كه هرچه مردمان از آنها بنوشند كاستى به آنها راه ندارد، منزلگاههائى كه مسافران راه آنها را گم نمىكنند، نشانه هائى كه بر مسافران پوشيده نمىماند و قلّه هائى كه از آن بالاتر نمىتوان رفت. قرآن ريسمانى است كه جاى بسته شدن آن مستحكم است و پناهگاهى است كه ديوارههاى دژ آن بلند است. براىكسى كه آن را دوست دارد عزّت است و هركس به آن درآيد به صلح و سلم درآمده است... هركه آن را پيشواىخود قرار دهد به راه راست مى رسد. برهان هركس است كه به آن سخن گويد،گواه آن كس است كه به مدد آن به دادخواهى برخيزد و مايه پيروزى كسىاست كه به آن محاجّه كند. برنده، كسى است كه آن را با خود مىبرد، رهوار كسى است كه به آن عمل كند، نشانه شناختى است براى هركس كه آن را نشانه خود قرار دهد، سپرى است براى هر آنكه در پناه آن قرار گيرد، دانشى براى هركه آن را دريابد، حديثى براىهركه آن را روايت كند و حكمى براى هركس كه به آن داورى كند. - نهج البلاغه، فيض الإسلام، خطبه 189. - |
| 74 |
حارث بن هشام از پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله پرسيد وحى چگونه بر شما نازل مىشود؟ فرمود: گاه صدائى مانند صداى زنگ به گوش من مىرسد و وحيى كه بدين صورت بر من نازل مىشود سخت بر من گران و سنگين است، سپس اين صداها قطع مىشود و آن چه را جبرائيل مىگويد فرا مىگيرم. گاهى نيز جبرائيل به صورت مرد بر من فرود مىآيد و سپس با من سخن مىگويد و من گفتههاى او را حفظ مىكنم. - دكتر سيّد محمّد باقر حجّتى، تاريخ قرآن كريم، ص33. - |
| 75 |
راههاى ارتباط پيامبر با عالم غيب عبارتند از: 1. الهام به قلب - القاى معنى بر قلب پيامبر بدون واسطه فرشته وحى - . 2. توسّط فرشته وحى. 3. از طريق شنيدن صدا - سخن گفتن از پس پرده - ، به اين ترتيب كه خداوند امواج صوتى را در فضا و اجسام مىآفريده و از اين طريق با پيامبرش سخن مىگفته كه از ديگران مخفى و پنهان بوده است. 4. خواب. - درسهائى از مكتب اسلام، شماره 9، آذر 1377، ص 60 56. - |
| 76 |
اينكه خداوند مىفرمايد: نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ اْلأَمينُ عَلى قَلْبِكَ - سوره شعراء، آيه194 193 - قرآن را روح الامين - جبرئيل - بر قلب من نازل كرد. مراد از قلب در اين آيه چيست؟ آيا مراد همان قلب، صنوبرى شكل است كه در سمت چپ سينه قرار دارد و يكى از اعضاى بدن آدمى مىباشد، يا اينكه مقصود چيز ديگرى است؟ علاّمه طباطبائى، رحمة اللَّه عليه، در الميزان در جواب مىفرمايد: مراد از قلب در كلام خداوند هر جا كه به كار رفته، آن حقيقت انسانى است كه ادراك و شعور به آن نسبت داده مىشود نه قلب صنوبرى شكل. آياتى از قرآن بر اين مطلب گواه است، از جملهوَ بَلَغَتِ القُلُوبُ الحَناجِرَ قلبها به حنجرهها مىرسد - سوره احزاب، آيه 10. - و معلوم است كه مراد از قلب در اينجا جان آدمى است. در جاى ديگر قلب را به چيزى كه به ثواب و گناه متّصف مىشود تفسير نموده و فرمود: ه استفَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ چنين كسى قلبش گناهكار است. - سوره بقره، آيه283. - و روشن است كه عضو صنوبرى شكل گناه نمىكند، پس مراد همان جان آدمى است. بنابراين مقصود از قلبى كه خداوند مىفرمايد: نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ اْلأَمينُ عَلى قَلْبِكَ همان نفس و جانى است كه ادراك و شعور را به او نسبت مىدهند. - تفسير الميزان، ج 19، ص482. - |
| 77 |
علاّمه طباطبائى، رحمة اللَّه عليه، در باره حالت وحى مىفرمايد: - رسول خدا، عليه السّلام در هنگام وحى هم مىديد و هم مىشنيد، امّا بدون اينكه دو حسّ بينائى و شنوائىاش به كار بيفتد. چنانكه در روايت آمده است كه حالتى شبيه به بيهوشى به آن جناب دست مىداد كه آن را به رخاء الوحىنام نهاده بودند. و اگر رؤيت و شنيدنش در حال وحى عين ديدن و شنيدن ما بود، بايد آن چه مىديده و مىشنيده ميان او و ساير مردم مشترك باشد. - . - تفسير الميزان، ج 19، ص482. - |
| 78 |
نزول قرآن به بيت المعمور و از آنجا به زمين به صورت طى ارواح سماوى است تا اينكه در اين عالم ظاهر شود. اين گونه نيست كه جبرئيل يك جلد كتاب زير بغل گذاشته و از آسمان آورده باشد، هرچند كفّار چنين مىگفتند كه لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتّى تُنَزِّلَ عَلَيْنا كِتاباً نَقْرَؤُهُ - سوره اسراء، آيه93. - ايمان نمىآوريم مگر آن كه نامهاى بر ما فرود آورى كه آن را بخوانيم. الفاظ و معانى قرآن را از آسمانها گذرانيده و به قلب پيغمبر رسانيده است. بيت المعمور مطاف ملائكه است، قرآن را يكجا بدانجا آوردند يعنى الفاظ و معانى آن را، نه كاغذ و كتابت. قلب پيغمبر براى سعه ولايت كه به همه احاطه داشت، بيت المعمور در يك گوشه قلب او جاى گرفت. - آيت اللَّه حسن زاده آملى، هزار و يك كلمه، ج2، ص 128 127. - |
| 79 |
حضرت على، عليه السّلام، مىفرمايد: بيت المعمور آن خانهاى است در آسمان چهارم در مقابل كعبه، كه فرشتگان با عبادت خود آن را معمور و آباد مىكنند، هر روز هفتاد هزار فرشته وارد آن مىشوند و تا ابد از آن باز نمىگردند. - مجمع البيان، ج 9، ص 247. - |
| 80 |
برخى معتقدند نزول وحى از طريق فرشته وحى، خود به چهار طريق صورت مىگرفته است: 1. بى آنكه فرشته بر پيامبر ظاهر شود، مطالب را در روح او القا مىكرده است. 2. گاه فرشته به صورت انسانى در مىآمده و پيامبر، صلّى اللَّه عليه و آله، را مخاطب مىساخته و مطالب را به او مىگفته است. 3. گاه به صورتى بود كه همچون زنگ در گوشش صدا مىكرد و اين سختترين نوع وحى بر پيامبر، صلّى اللَّه عليه و آله، بود به گونهاى كه حتّى در روزهاى بسيار سرد صورت مباركش غرق عرق مىشد و اگر بر مركب سوار بود، چنان سنگين مىشد كه بى اختيار به زمين مىنشست. 4. گاه جبرئيل به صورت اصلىاش كه خدا او را بر آن صورت آفريده بود بر پيامبر، صلّى اللَّه عليه و آله، ظاهر مىشد كه اين در طول عمر پيغمبر تنها دوبار صورت گرفت. - تفسير نمونه،ج 20 ،ص 488. - |